Kollumerzwaag (Kollumersweach)
(gemeente Kollumerland en Nieuw Kruisland)
Streekdorp, gelegen op een keileemrug aan de rand van de hoger gelegen pleistocene gronden (Zwaag). Deze rug diende in de 11de of 12de eeuw als ontginningsas. Ten noorden van de langgerekte dorpsbebouwing (Foarwei) is na de Tweede Wereldoorlog een uitbreidingswijk tot stand gekomen.
De Herv. kerk (Foarwei 141) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede zadeldaktoren. Tegen de 12de eeuwse toren werd rond het midden van die eeuw een schip gebouwd. In de 15de eeuw kwam het huidige koor tot stand. In de 16de eeuw heeft men laat-gotische ingangen aangebracht met een spitsboognis gevat in een rechthoekig veld. De in 1872 gewijzigde torentop is bij de kerkrestauratie in 1960, naar plannen van A. Baart jr., aangepast. In de toren hangt een door Johan Borchhardt gegoten klok (1769). Het kerkinterieur wordt gedekt door een houten tongewelf (1888). Tot de inventaris behoren een eenvoudige preekstoel (circa 1800), een doophek (1870) en een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1904).
De Geref. kerk (Foarwei 97) is een T-vormige kerk met dakruiter en portaal, gebouwd in 1925 ter vervanging van een voorganger uit 1894.
Woonhuizen. Het woudhuisje Foarwei 120 is een met riet gedekte tweekamerwoning, gebouwd rond 1846 voor de klokkenluider. Het huis Zwagerveen (Foarwei 70) uit 1911 is uitgevoerd in jugendstil-vormen en heeft een winkelpuiachtige vensteromlijsting. Het herenhuis Foarwei 72 dateert uit circa 1925.
Boerderijen. De kleine woudboerderij Foarwei 149 heeft een iets lager doorlopend schuurgedeelte. De topgevel met kleine lichtopeningen is in de ankers gedateerd ‘1724’. Vergelijkbaar van opzet zijn Foarwei 209 (1785) en de sterk gerestaureerde boerderij Foarwei 145 (1788). Chaletstijl-elementen hebben de uit circa 1905 daterende woongedeeltes van de kop-hals-rompboerderijen Foarwei 119 en Foarwei 124.
Auteursrechtelijk beschermd