Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Heeg (Heech)
(gemeente Wymbritseradiel)

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen aan een knooppunt van doorgaande waterwegen naar Stavoren, Sneek, Woudsend en Lemmer. De nederzetting wordt voor het eerst vermeld in 1132 als Haghekercke. De belangrijkste bronnen van bestaan waren scheepvaart en handel in hooi en paling. De bebouwing aan de Harinxmastrjitte en de stegen aan de noordzijde werd in de loop van de tijd verdicht en heeft een overwegend 18de- en 19de eeuws karakter. Na de aanleg van de weg naar Osingahuizen (en Sneek en Lemmer) in 1846 werd De Skatting bebouwd. Vanaf de tweede helft van de 19de eeuw ontstond er bebouwing op de gedempte Suderhaven en rond 1900 op de nieuw aangelegde Nijewâl. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde Heeg zich tot watersportcentrum, met aan de zuid- en oostzijde forse jachthavens en aan de zuidzijde een bungalowpark (1971). Aan de noordzijde van Heeg kwam een nieuwe woonwijk tot stand. Heeg is een beschermd dorpsgezicht.

De (Herv.) Haghakerk (Tsjerkebuorren 2) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een houten geveltoren met ingesnoerde spits. De kerk verving in 1840 een kerk uit 1745, die was gebouwd ter plaatse van een middeleeuwse voorganger. De onderbouw van de geveltoren dateert van 1745, de rest van de toren uit 1797. In de toren hangt een door Johan, Franciscus en Thomas Simon gegoten klok (1616). Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel (circa 1660), een wit geschilderd doophek (17de eeuw) en een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1858-'60; gerestaureerd in 1973). De pastorie (Harinxmastrjitte 8) stamt uit circa 1935; het ontwerp van J.F. van Deventer vertoont traditionalistische invloeden.

De R.K. St.-Josephkerk (Harinxmastrjitte 41) is een eenbeukige kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een doopkapel tegen de toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. De in 1875-'76 naar ontwerp van P.J.H. Cuypers gebouwde neogotische kerk is diverse keren gerestaureerd, voor het laatst in 1980. Het interieur wordt gedekt door meloengewelven. De gebrandschilderde ramen zijn vervaardigd door atelier F. Nicolas. Tot de door atelier Cuypers-Stoltzenberg vervaardigde neogotische inventaris behoren het hoogaltaar uit het laatste kwart van de 19de eeuw, de preekstoel (1881), het doopvont (1884), de kruiswegstaties (1889) en de zijaltaren. Verder bevat de kerk een door J. Hilboesen gebouwd orgel (1904). De pastorie (Harinxmastrjitte 43), met neoclassicistische ingangsomlijsting, is in 1862 gebouwd naar ontwerp van H.J. Wennekers.

De (Geref.) Ichtuskerk (De Skatting 30) is een forse kruiskerk met recht gesloten koor en een toren met rijk bewerkte spits, die in een binnenhoek tussen schip en transept is geplaatst. De in 1890-'91 in neorenaissance-stijl

[p. 162]

Heeg, (Geref.) Ichtuskerk, plattegrond

Heeg, (Geref.) Ichtuskerk

gebouwde kerk is ontworpen door Tj. Kuipers en is in 1967 verbouwd. Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven. De kerk bevat een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel. De neoclassicistische pastorie (De Skatting 38) dateert uit circa 1865. Woonhuizen. Het deels onderkelderde eenlaagspand De Skatting 81 heeft de jaartalankers ‘1699’. Het huis hoorde bij de scheepshelling van Jouke Fetses en Hylck Wytses. Het dwarse eenlaagspand Harinxmastrjitte 27 is in 1737 gebouwd in opdracht van hooischipper Bauke Aukes en Janke Ennes. Boven de zandstenen ingangspartij bevindt zich een dakkapel met klokgevel in Lodewijk XIV-stijl. Het beeldhouwwerk is van Gerben Jelles Nauta. De topgevel met vlechtingen van het diepe eenlaagspand Tsjerkebuorren 15 is in het nokanker gedateerd ‘1759’. De voorm. zeilmakerij De Syl 10 heeft

Heeg, Villa Rom Sicht (1979)

de jaartalankers ‘1781’. Het bijbehorende dwarse eenlaags huis uit circa 1820 heeft een opmerkelijke, op gietijzeren kolommen uitgebouwde, houten dakkapel met fronton. Het uit dezelfde tijd daterende, gepleisterde eenlaags huis De Syl 4 heeft ook een forse uitkragende houten dakkapel.

Leden van de familie Visser, palinghandelaars, hebben in de 18de eeuw enkele, inwendig rijk gedecoreerde, eenlaags huizen laten bouwen. Het wit geschilderde huis Siet U Selfs (It Eilan 1) kwam in 1782 tot stand voor Anne Wiegers Visser met een decoratieve zandstenen dakkapel; de aanbouwen zijn jonger. Uit twee huizen ontstond in opdracht van een lid van de familie het tweebeukige huis De Syl 12, een gepleisterd diep pand met zandstenen gevelbekroningen; de huidige vorm dateert uit 1794. Leden van dezelfde familie Visser bouwden ook Harinxmastrjitte 32, waarvan de linkerhelft in 1916 is gesloopt toen het pand dienst ging doen als onderwijzerswoning bij de in de tuin gebouwde school. Begin 19de eeuw bouwde een lid van de familie Visser nog het diepe huis Harinxmastrjitte 26 en het dwarse huis Harinxmastrjitte 28-30. Van de interieurs van de panden van de familie Visser zijn delen bewaard gebleven, zoals betimmeringen en schoorsteenmantels in Lodewijk XV- en Lodewijk XVI- stijl.

Interessante huizen uit het begin van de 20ste eeuw zijn de tussen 1906 en 1913 gebouwde woningen Nijedijk 53/Wilhelminawyk 2-12, met tot dakkapel opgetrokken ingangspartijen, en het in 1904 in neorenaissance-stijl opgetrokken eenlaagspand Rom Sicht (De Skatting 18) naar ontwerp van W. de Jong.

[p. 163]

De kleine gemalen aan de Nijedijk, gelegen ten westen van Heeg, dateren uit circa 1930 en vertonen expressionistische invloeden.

Gaastmeer (De Gaastmar). Dit dorp ten westen van Heeg, gelegen aan Het Piel, is ontstaan in de middeleeuwen. De (Herv.) Pieltsjerke (J. Jelles Hofstraat 10) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een houten geveltoren met ingesnoerde spits. De vroeg-19de-eeuwse kerk bevat een 17de-eeuwse preekstoel en een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1890). In de toren hangt een door Geert van Wou en Johannes Schonenborch gegoten klok (1519). Het dorp heeft enkele interessante boerderijen. Aan de Wijdesloot staat de ‘Attema Sate’ (Yntemapolder 2), een kop-rompboerderij uit 1772 met onderkelderd voorhuis uit 1869. De deels gepleisterde stelpboerderij J. Jelles Hofstrjitte 1, gebouwd in 1875 naar ontwerp van A. Breunissen Troost, heeft een melkkelder en opkamer in het midden van het voorhuis, dat is voorzien van gepleisterde blokpilasters en hoefijzervormige vensters. De boerderij Yntemapolder 1-3 uit 1879 heeft een dwars geplaatst, deels onderkelderd, voorhuis. Ten westen van Gaastmeer staat de in 1899 opgetrokken stelpboerderij ‘Vlietzicht’ (Kaepwei 10), met aan de linkerzijde een melkkelder.