Harich
(gemeente Gaasterlân-Sleat)
Dorp, ontstaan op de hogere zandgronden en voor het eerst vermeld in de 12de eeuw. De dorpskern ligt rond de kerk. De verspreide bebouwing van de buurten Westerein en Frisbuorren strekt zich in zuidwestelijke richting uit. Ten oosten van de dorpskern ligt enige agrarische bebouwing aan de Lorbuorren.
De Herv. kerk (Stinsenwei 16) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een toren van twee geledingen met gemetselde spits. De toren dateert wellicht uit de 12de eeuw en is nadien verhoogd, waarbij de bakstenen spits mogelijk in 1603 is toegevoegd. In de toren hangen twee door Petrus Overney gegoten klokken (1682 en 1683). De kerk is blijkens een gedenksteen boven de omlijste ingang na een storm in 1663 herbouwd. De kerk bevat een 17de-eeuwse preekstoel en een laat-18de-eeuws marmeren grafmonument voor Ulbo Aylva Rengers († 1787) en Nicasia van der Haer († 1778).
Woonhuizen. De gepleisterde villa De Stins (Keamerlânswei 1) dateert uit circa 1910. Het eenlaags huis Stinsenwei 5, met uitspringend en hoger opgetrokken gedeelte, dateert uit circa 1925 en vertoont expressionistische invloeden.
Boerderijen. De wit geschilderde kop-rompboerderij Stinsenwei 13 heeft een deels onderkelderd woongedeelte en de jaartalankers ‘1805’. De kop-hals-rompboerderij Idske Poppes Sathe (Lorbuorren 3) heeft een melkkelder onder het voorhuis en een gevel met natuurstenen aanzetkrullen voorzien van het jaartal ‘1811’. Het voorhuis bevat betimmeringen in Lodewijk XVI-stijl. Uit de tweede helft van de 19de eeuw dateert de kop-rompboerderij Lorbuorren 4, eveneens met een melkkelder onder het voorhuis. De boerderij Welgelegen (Welgelegen 15) is in 1870 gebouwd naar ontwerp van H. Luiking. Het dwars geplaatste voorhuis met hoger opgetrokken middengedeelte en een balkon op gietijzeren zuilen vertoont neoclassisistische vormen.
Oudega (Aldegea). Dit streekdorp ten westen van Harich is ontstaan in de 12de of 13de eeuw. De
Herv. kerk (Aldewei 6) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een houten geveltoren met ingesnoerde naaldspits. De voorgevel draagt de jaartalankers ‘1850’; de geveltoren dateert uit het derde kwart van de 19de eeuw. De kerk bevat 19de-eeuws meubilair en een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1908). De
pastorie (Aldewei 4) is een eenlaagspand met hoger opgetrokken middenrisaliet, gebouwd in 1895 met neorenaissance-elementen. Aan de Galamawei staat een aantal interessante
stelpboerderijen, zoals I. Galamawei
Elahuizen bij Harich, Herv. kerk
5 (1880), met forse dakkapel en naastgelegen bakhuis, I. Galamawei 12 (1912), met brede driezijdige erker, ‘Zathe Catharina’ (I. Galamawei 27; circa 1925) en I. Galamawei 23 (1928).
Elahuizen (Ealahuzen). Dit streekdorp ten noordwesten van Harich is ontstaan in de 12de of 13de eeuw. De Herv. kerk (Tsjerkewei 3) is een driezijdig gesloten zaalkerk uit 1865 met neoclassicistische ingangspartij met fronton en een houten geveltoren met ingesnoerde naaldspits. De kerk bevat een door W. Hardorff gebouwd orgel (1865). De voorm. onderwijzerswoning (Buorren 6) uit 1896 is een eenlaags middenganghuis met een tot dakkapel verhoogd middendeel. Het dorp heeft enkele interessante boerderijen. Interieuronderdelen in Lodewijk XV- en XVI-stijl hebben de eenvoudige 18de-eeuwse stelpboerderijen Mardyk 2 en Wâldwei 10. Vroeg-19de-eeuws is de boerderij Mardyk 21 met dwars geplaatst eenlaags voorhuis. De rond 1870 met eclectische details opgetrokken stelpboerderij ‘Ygewolde Zathe’ (Wâldwei 3) heeft bij het woonhuis een onderkelderd en hoger opgetrokken middendeel. De boerderij Wâldwei 8 bestaat uit een 19de-eeuwse schuur en een rond 1900 met neorenaissance-details gebouwd dwars eenlaags voorhuis met onderkelderd middendeel en bakstenen dakkapel.
Auteursrechtelijk beschermd