Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Goutum
(gemeente Leeuwarden)

Goutum, Herv. kerk (1985)

Dorp, ontstaan in de volle middeleeuwen op enkele terpen, op een noord-zuid gerichte kwelderrug opgeworpen. Ten zuidwesten van de kerk lag de Wiarda State, die in 1882 is gesloopt. In de 19de eeuw vond enige verdichting van de dorpsbebouwing plaats en aan het eind van die eeuw ontstond aan de westzijde een lintvormige uitbreiding, richting Overijsselseweg. De kerkterp is rond 1900 deels afgegraven. Na de Tweede Wereldoorlog is Goutum verder uitgebreid.

De Herv. kerk (Buorren 23), oorspronkelijk gewijd aan St. Agnes, is een eenbeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor en een zadeldaktoren van drie geledingen. Van de oorspronkelijke romaanse kerk uit de 11de of 12de eeuw resteert tufsteenwerk in de noordmuur van het schip. Het koor en de zuidmuur van het schip zijn in de 15de eeuw nieuw opgetrokken en vertonen veel sporen van latere herstellingen. De huidige ramen zijn in de 19de eeuw aangebracht, waarbij de vensters zijn verkleind. De forse toren met nissengeleding uit de 15de eeuw is eveneens verschillende keren hersteld, blijkens jaartalstenen in de westgevel onder meer in 1631 en 1737. De wijzerplaat draagt ook het jaartal 1737. In de toren hangt een door Geert

[p. 145]

van Wou en Johan Schonenborch gegoten klok (1511).

Tot de kerkinventaris behoren twee wapenborden van de familie Cammingha (circa 1743 en 1858), een preekstoel, een doophek (eerste helft 19de eeuw), enige zerken en acht loden platen van lijkkisten uit de grafkelder van de familie Cammingha (18de eeuw) en een door de firma L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1864).

Woonhuizen. Het gepleisterde middenganghuis Buorren 6 is rond 1870 gebouwd naar een ontwerp in eclectische vormen van H.R. Stoett. Het naastgelegen (verbouwde) koetshuis is uit dezelfde tijd. Bij de kerk staan enkele 19de-eeuwse dorpshuizen en het in neorenaissance-vormen uitgevoerde eenlaagspand Buorren 19 (1894), dat ook als kosterij heeft dienst gedaan. Achter het huis staat een laat-19de-eeuwse paardenstal.

Boerderijen. De omgrachte stelpboerderij Heechhiem 2 uit 1889 heeft een uitgebouwde melkkelder en in de voorgevel een stichtingssteen. Interessante stelpboerderijen in de omgeving van het dorp zijn: De Hem (Wergeasterdyk 66; 1887), Wergeasterdyk 43 (circa 1890), Overijsselseweg 16 (circa 1890) en Tearnserdyk 44 (1904). Uit 1870 dateert de kop-halsrompboerderij Techum (Techumerdyk 10). De boerderij Overijsselseweg 18 uit 1908 is ontworpen door W.C. de Groot.

Hempens-Teerns (Himpens-Tearns). Dit tweelingdorp ten oosten van Goutum heeft een lineaire structuur langs de inmiddels grotendeels gedempte dorpsvaart en de Skoalledyk. De Herv. kerk (Skoalledyk 40, Hempens) is een driezijdig gesloten zaalkerk met een toren van twee geledingen en ingesnoerde spits. De toren en de westgevel dateren uit 1872. De rest van de kerk is na brand in 1945 in oude vormen herbouwd in 1947 naar plannen van A.H. Visser. De ijzeren draaibrug over de Nauwe Greuns (Skoalledyk ong.) is in 1991 vernieuwd naar model van de oorspronkelijke brug uit 1890-'91. Interessante boerderijen zijn onder meer de kop-hals-rompboerderij Glinswei 1 (circa 1860) en de stelpboerderijen Skoalledyk 38 (circa 1860) en ‘Pylkwier’ (Glinswei 2; 1900).