Garyp (Garijp)
(gemeente Tytsjerksteradiel)
Langgerekt dorp, ontstaan op een zandrug (Rijp), waar rond 1100 een eerste kerkje verrees. De buurten Easterein, Greate Buorren, Lytse Bourren en Westerein groeiden gaandeweg aan elkaar. Via de Garijpervaart kreeg het dorp verbinding met de Wijde Ee. Aan deze vaart werd in 1893 een zuivelfabriek gevestigd.
De Herv. kerk (Tsjerkepaed 18) is een driezijdig gesloten zaalkerk, voorzien van een forse geveltoren met ingesnoerde spits. De kerk verrees in 1838 ter plaatse van een voorganger. In de geveltoren hangt een door A. en N.R. Obertin gegoten klok (1628). Tot de kerkinventaris behoren twee herenbanken (één uit 1672), een in opdracht van H.B. van Sminia vervaardigde preekstoel (1782) en een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1886). Verder bevat de kerk een priesterzerk van rode zandsteen (14de eeuw) en een zerk voor generaal Martinus Arcronius († 1780). Voor de ingang van de kerk liggen zerken uit 1691 en 1746 (met schip) en een grafsteen met schip uit 1832.
De Geref. kerk (Greate Buorren 21) is in 1962 naar plannen van G. Steen gebouwde zaalkerk met slanke geveltoren. De pastorie (Greate Buorren 19) uit 1940 vertoont traditionalistische vormen.
Woonhuizen. Het dubbele eenlaagspand De Tuije 4 heeft mogelijk een 18de-eeuwse oorsprong. Voorbeelden van middenganghuizen met eclectische details zijn: Greate Buorren 56 (circa 1870), Greate Buorren 64 (circa 1880) en Lytse Buorren 4 (1874). Jugendstildetails hebben het woonhuis Westerein 14 (1908) en de in 1915 gebouwde directeurswoning Eendrachtsweg 7 van zuivelfabriek ‘De Eendracht’. Meer expressieve details vertoont het huis Inialoane 15 (1923).
Boerderijen. De in 1866 gebouwde boerderij Sigerswâld 15 heeft een iets terzijde staand, dwars geplaatst voorhuis. Het meest gebruikelijke type in Garyp en omgeving is echter de koprompboerderij met woonvertrekken (de kop) in het voorste deel van de boerderij en het bedrijfsgedeelte (de romp) daarachter, gescheiden door een tussenmuur. De kop-rompboerderij Easterein 3 draagt in de nokanker de datering ‘1833’. Vergelijkbare voorbeelden zijn: Westerein 23 (1873), Westerein 16 (1875), Easterein 25 (1880) en Greate Buorren 42 (1885). De rond 1870 opgetrokken kop-rompboerderij Binnenrust (Easterein 29) heeft een vrijwel gelijktijdig gebouwde, haakse uitbouw. Deze kan daardoor ook tot het hoekplaatstype worden gerekend.
Café-slijterij ‘Unicum’ (Greate Buorren 53) is een eenlaagspand met afgeschuinde hoeken en neorenaissancevormen, gebouwd in 1904 voor W. Wartena ter plaatse van een afgebrande voorganger.
Auteursrechtelijk beschermd