Ferwert, Woonhuizen Vrijhof 7-9
het dorp aan de zuidoost- en zuidwestzijde uitgebreid. Ferwert is een beschermd dorpsgezicht.
De Herv. kerk (Kerkpad 1), oorspronkelijk gewijd aan St. Martinus, is een langgerekte eenbeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor en een forse zadeldaktoren van drie geledingen. De eerste twee geledingen van de toren kwamen in de 15de eeuw tot stand. Na 1525 werd een geleding met korfboogvormig gesloten nissen toegevoegd. In de toren hangen drie klokken, te weten uit 1383 (Seghebodi), 1426 en 1457 (Henricus Kokenbacker). Aan de zuidmuur van de toren bevindt zich een zandstenen zonnewijzer (1640; vernieuwd in 1704). Kort na de bouw van de toren verrees het huidige, gotische schip met steunberen en een geheel blinde noordmuur, waarin enig tufsteen van de gesloopte voorganger verwerkt is. De bouw van het koor is in een waterlijst gedateerd ‘1525’. Bij een verbouwing in 1792 heeft men twee classicistische poortjes met ionische pilasters aangebracht. De kerk is in 1926-'27 gerestaureerd naar plannen van H.H. Kramer. Bij de restauratie van de toren in 1934-'35, onder leiding van F. Wielenga, kregen de nissen van de tweede geleding een korfboogvormige sluiting en is een zeer simpele zadeldakbeeïndiging aangebracht.
De kerk wordt gedekt door een houten tongewelf, in 1525 in het schip aangebracht onder de oorspronkelijk ziende kap en in 1792 doorgetrokken naar het koor. Tot de kerkinventaris behoren een fraaie - vermoedelijk in de 16de eeuw te Mechelen gegoten - bolkroon (geschonken in 1682), een midden-17de-eeuwse preekstoel, een portaal met snijwerk van Dirk Embderveld, een overhuifde herenbank (eind 17de eeuw) en enkele banken (1794). De kast en het front van het orgel zijn door de gebroeders Adema in 1866 vervaardigd en afkomstig uit de R.K. St.-Dominicuskerk te Leeuwarden (geplaatst in 1931). Het orgel is in 1983 vernieuwd met behoud van pijpwerk van het oorspronkelijke Adema-orgel van Ferwert (1873).
Aan de noordoostzijde van de kerk bevindt zich het voorm. kostersannex schoolmeestershuis (Kerkpad 4), dat waarschijnlijk in 1799 is gebouwd. Achter het dwarse voorhuis staat een schuurgedeelte.
De Geref. kerk (Hogebeintumerweg 5) is een T-vormige kerk met portiek uit circa 1920; het Rehobothlokaal is later aangebouwd.
Het raadhuis (Hogebeintumerweg 2) is een gebouw met souterrain en beletage; een bordestrap leidt naar de omlijste ingang met gecanelleerde ionische pilasters. Het werd in 1840 gebouwd als grietenijhuis en uitgevoerd door R.W.F. Stoett.
Het voorm. prebendarishuis (Vrijhof 5) is een dwars huis met souterrain en bel-etage, voorzien van een hoogopgaande deuromlijsting met pseudo-ionische kapitelen en een fraaie vroeg-19de-eeuwse deur. Het stinsvormige huis werd in de 15de eeuw gebouwd. Van 1580 tot 1723 deed het dienst als pastorie en daarna, tot 1840, als grietenijhuis. Bij de bestemmingsverandering rond 1840 heeft men een nieuwe voorgevel opgetrokken, het keldergewelf verwijderd en een nieuwe kap aangebracht. Het gebouw is in 1973 gerestaureerd. Op het plein voor het huis staat een dorpspomp (circa 1870), gegoten door Van Enthoven & Co., en een verzetsmonument (circa 1950), vervaardigd door J. van Luyn.
Woonhuizen. In het dorp zijn relatief veel oude huizen bewaard gebleven. Het sterk gerestaureerde eenlaagspand Lytse Buorren 9 heeft in de tuitgevel een gevelsteen gedateerd ‘1665’. Vermoedelijk ook 17de-eeuws zijn het vergelijkbare huis Nije Buorren 13 en de dwarse eenlaagspanden Vrijhof 7-9. De klokgevel met segmentvormig fronton van Vrijhof 3 dateert uit 1710. Het voorm. molenaarshuis Molenlaan 1 is een dwars huis met verhoogde middenrisaliet, waarvan de klokgevel onder de aanzetkrullen is gedateerd ‘1764’. Het forse woonhuis Havenstraat 1, met neoclassicistische hoofdvorm, en het diepe huis Nije Buorren 9 stammen uit het eerste kwart van de 19de eeuw. Hoofdstraat 14 is een dwars eenlaags huis met omlijste ingang uit circa 1850. Het diepe eenlaagspand Nije Buorren 17 dateert uit circa 1860; Hoofdstraat 2 uit circa 1880. Goede voorbeelden van middenganghuizen met dakkapellen zijn Marrumerweg 3 (circa 1870) en Marrumerweg 7 (circa 1895). Jugendstil-details en -tegels heeft de mogelijk door J.K. van Dijk ontworpen vrijstaande rentenierswoning Elingawei 15 (circa 1905). Het vergelijkbare woonhuis Vrijhof 1 bezit een dakerker met 18de-eeuwse aanzetkrullen.
Boerderijen. Het dwarse eenlaagspand Hoofdstraat 33 is het 18de-eeuwse woongedeelte van een boerderij waarvan het stalgedeelte is gesloopt. De gave kop-hals-romp-boerderij Ter Sted (Ljouwerterdyk 13) uit 1817 heeft een langgerekt, in het midden onderkelderd, voorhuis. De kop-hals-rompboerderij Groot Kahool (Kahoolsterlaan 2), gelegen ten noordoosten van Ferwert, heeft een lang voorhuis met omlijste ingang. Deze in 1783 opgetrokken boerderij heeft inwendig een betimmering
Auteursrechtelijk beschermd