Finkum (Feinsum)
(gemeente Leeuwarderadeel)
Terpdorp, ontstaan rond het begin van onze jaartelling op een kwelderwal, waarover één van de eerste dijken in het Nieuwland kwam te liggen.
De Herv. kerk (Holdingawei 51), oorspronkelijk gewijd aan St. Vitus, is een eenbeukige kerk met recht gesloten koor en een ongelede zadeldaktoren. De romaanse bakstenen kerk dateert uit de eerste helft van de 13de eeuw. Aan het eind van die eeuw verrees de toren. Hierin hangen een door Reinerus gegoten klok (1477) en een klok uit 1626. Waarschijnlijk vroeg-16de-eeuws is de geprofileerde gotische ingang, bekroond door drie rechthoekige nissen binnen één rechthoekige omlijsting. De halfronde koorsluiting heeft men in de 17de eeuw vervangen door de huidige westmuur. Het zadeldak van de toren stamt uit de 18de eeuw. De kerk is in 1962-'64 gerestaureerd.
Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf, aangebracht begin 16de eeuw ter vervanging van de oorspronkelijke overwelving. Aan de westzijde van de kerk is later een consistoriekamer ingebouwd. Tot de inventaris behoren een 17de-eeuwse preekstoel en een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1913). Het koor bevat de grafkelder van de families Grovestins en Holdinga en verder enkele 17de-en 18de-eeuwse zerken, waaronder die voor Attie Zeppe Poelstra († 1732).
Boerderijen. De grote kop-rompboerderij Poelhûzen 2, met ingang aan de lange zijde van de kop, werd gebouwd in 1794-'95. Het koetshuis is uit 1855. De rond 1860 gebouwde boerderij Hege Hearewei 12 bestaat uit een schuurdeel met ingebouwd dwarshuis.
Oude Leije (Aldeleie). Dit gehucht ten noordwesten van Finkum is in de late middeleeuwen ontstaan in het Nieuwland bij de zijl in de Stienzer Dyk. Haaks op de bebouwing langs de Finkumervaart kwam in de loop van de tijd dijkbebouwing tot stand. Het eenlaags woonhuis Leijester Hegedyk 20 stamt blijkens de jaartalankers uit ‘1765’. Interessante boerderijen zijn de koprompboerderij Oan 'e Slink 1, waarvan het voorhuis uit 1769 inwendig een bedstedenwand met ionische pilasters uit die tijd heeft, en de vergelijkbare boerderij Oan 'e Slink 6 uit 1804. Het voorm. station ‘Vrouwbuurtstermolen’ (Leijester Hegedyk 23) is een eenlaags gebouw met een iets uitspringend deel. Het werd in 1901-'02 gebouwd als haltegebouw derde klasse van de Noord-Friesche Locaalspoorwegmaatschappij aan de (in 1936 opgeheven) zijtak naar Franeker van de spoorlijn Leeuwarden-Dokkum. Aan de Finkumervaart staan twee poldermolens, beide met riet gedekte achtkantige grondzeilers op veldmuren. De molen bij Langedyk 4 stamt uit 1844, die bij Leijester Hegedyk 29 is ongeveer uit dezelfde tijd, maar is ontdaan van zijn kap.
Auteursrechtelijk beschermd