Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Exmorra (Eksmoarre)
(gemeente Wûnseradiel)

Terpdorp, ontstaan in de middeleeuwen. In de 19de- en 20ste eeuw vond enige uitbreiding plaats.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 66), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Doper, is een eenbeukige kerk met ronde koorsluiting en een ingebouwde toren met houten opbouw en ingesnoerde spits. De romaanse kerk werd in de 13de eeuw gebouwd in rode en gele baksteen. Rond 1300 heeft men het koor verhoogd, het schip in westelijke richting verlengd en een toren opgetrokken. Van deze in 1836 ingestorte toren resteert de ingebouwde onderbouw. De westgevel en de houten geveltoren dateren uit 1836. Bij de restauratie in 1963-'66, onder leiding van P.L. de Vrieze, is de kerk ontpleisterd en zijn aan de noordzijde de romaanse vensters hersteld. Het interieur wordt gedekt door een 16de-eeuws houten tongewelf en bevat twee laat-middeleeuwse muurschilderingen, die de geseling van Christus en de kroning met de doornenkroon weergeven. De kerk bevat een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1895).

De voorm. Geref. kerk (Dorpsstraat 13) is een driezijdig gesloten zaalkerk uit 1890 met een half ingebouwde geveltoren voorzien van een met zink beklede ingesnoerde spits. De kerk heeft een jongere aanbouw aan de rechter zijde.

Woonhuizen. Het diepe eenlaags huis Dorpsstraat 52 uit 1732 heeft een hoog zadeldak en aan de achterzijde twee lagere uitbouwen. Inwendig bevinden zich enkele stijlkamers en de interieurs van een dorpsschool (circa 1850) en een grutterswinkel (circa 1885). De diepe en dwarse arbeiderswoningen Dorpsstraat 8-12 en 16-22 dateren uit het derde kwart van de 19de eeuw. Het rond

[p. 128]

1925 gebouwde eenlaagspand Dorpsstraat 50 heeft een tot topgevel verhoogd middengedeelte.

Boerderijen. De rond 1900 gebouwde boerderij Bonjeterperweg 19 is een stelpboerderij met aan de linkerzijde een melkkelder. De kop-rompboerderij Bolswarderweg 2, gebouwd rond 1935, heeft een villa-achtig voorhuis met expressionistische invloeden.

Allingawier. Dit terpdorp ten zuidwesten van Exmorra is ontstaan in de middeleeuwen. De Herv. kerk (Kerkbuurt 23) is een driezijdig gesloten zaalkerk met een zadeldaktoren van drie geledingen. De huidige toren en kerk kwamen in 1635 tot stand ter vervanging van een middeleeuwse voorganger. In 1783 heeft men de kerk ingekort en van een nieuwe koorsluiting voorzien. In de toren hangt een door Hendrik Wegewaert gegoten klok (1599). De 18de-eeuwse kop-rompboerderij ‘De Izeren Kou’ (Kerkbuurt 19) heeft een onderkelderd voorhuis met een gepleisterde voorgevel waarin een gebeeldhouwd maskerkopje is aangebracht. De voorm. Geref. kerk (Meerweg ong.) is een kleine zaalkerk uit 1893 met driezijdig gesloten koor en een houten geveltoren met ingesnoerde spits. De kerk, waaraan een houten kassagebouwtje is toegevoegd, heeft thans een museumfunctie.

Longerhouw (Longerhou). Dit terpdorp ten noorden van Exmorra is ontstaan in de middeleeuwen. De Herv. kerk (Buren 2) is een vijfzijdig gesloten zaalkerk met een zadeldaktoren van drie geledingen. De toren verrees in de tweede helft van de 13de eeuw, maar de bovenbouw is mogelijk van na een blikseminslag in 1897. In de toren hangt een door Joan Nicolaus Derck gegoten klok (1742). De kerk kwam in 1757 tot stand ter vervanging van een middeleeuwse voorganger. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf. Bijzonder zijn de restanten van een 14de-eeuwse mozaïekvloer, samengesteld uit geglazuurde tegels en tegels met afbeeldingen van een hert, adelaar, lelie, rozet, ridder of gezicht (mogelijk Christus). Tot de inventaris behoren een preekstoel met bijbelse voorstellingen en Lodewijk XV-motieven (1757) en een door L. van Dam

Ferwert, Herv. kerk

& Zn. gebouwd orgel (1868). Interessante boerderijen zijn de kop-halsrompboerderij Buren 5, met onderkelderd voorhuis uit 1810 en een jongere schuur, en de kop-rompboerderij Schraarderlaan 3, met een in expressionistische vormen uitgevoerd villa-achtig voorhuis uit 1930.