Donkerbroek
(gemeente Ooststellingwerf)
Streekdorp, mogelijk in de 13de eeuw gesticht aan de weg van Heerenveen naar Assen. Met het graven van de Opsterlandse Compagnonsvaart ontstond op de kruising in 1789 een eerste brug. Donkerbroek is nooit een veenkoloniaal dorp geworden, wel verrees rond 1900 aan de vaart enige industrie. Na de Tweede Wereldoorlog kwam in het zuidoosten een woonwijk tot stand.
De Herv. kerk (G. Wolter Smitweg 5) is een driezijdig gesloten zaalkerk met houten geveltoren, gebouwd in 1714 ter vervanging van een oudere, aan St. Laurentius gewijde kerk. Daarvan zijn delen van het muurwerk bewaard gebleven. De geveltoren dateert uit 1860. De door een gebeeldhouwde wapensteen uit 1714 bekroonde ingang is in 1918 hersteld. Tot de inventaris behoren een preekstoel uit circa 1700 en een vermoedelijk door Matthijs Verhofstad gebouwd orgel (1720), dat in 1879 is overgebracht uit de R.K. kerk van Jutphaas (Nieuwegein). Op het kerkhof staat een dubbele houten klokkenstoel met schilddak, herbouwd in 1802 en vernieuwd in 1984. Daarin hangen een klok uit circa 1300 en een door Geert van Wou en Johan Schonenborch gegoten klok (1520).
De Geref. kerk (Herenweg 72) is een T-vormige kerk uit 1912 met rationalistische details, dakruiter en Lucas IJsbrandpannen. De kerk bevat een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1920), waarin delen van een voor de kerk van Oppenhuizen door A. van Gruisen gebouwd orgel (1821) zijn hergebruikt.
Huis Ontwijk (Vaart Westzijde 1) is een breed eenlaags herenhuis gebouwd kort na 1845 in opdracht van R.L. Fruitier de Talma en J.W. Bergsma. Het gepleisterde neoclassicistische huis heeft een ingangspartij met blokbepleistering en fronton.
Woonhuizen. Het zogeheten Veerhuis (Herenwal 2) is een gepleisterde eenlaags brugwachterwoning uit 1848. De in 1865 gebouwde arbeiderswoning Vaart WZ 6 is een mooi voorbeeld van een klein woonhuis met krimp; de schuur is later toegevoegd. De uit 1918 daterende directeurswoning (Vosseheer 7) van de voorm. zuivelfabriek vertoont chaletdetails.
De boerderij G. Wolter Smitweg 5 heeft een dwars geplaatst en gepleisterd eenlaags voorhuis met eclectische details uit circa 1850.
Auteursrechtelijk beschermd
