Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Ballum
(gemeente Ameland)

Esdorp op het eiland Ameland, ontstaan in de late middeleeuwen. Het bestaat uit een deel met een driehoekige brink en een deel met het karakter van een streekdorp (Camminghastraat). Aan de zuidzijde, ter plaatse van het huidige raadhuis, stond het tussen 1405 en 1450 gebouwde Camminghaslot (gesloopt in 1828-'29). Ballum is een beschermd dorpsgezicht.

De klokkentoren (bij Camminghastraat 14) is een vrijstaande, ongelede zadeldaktoren, gebouwd in 1755 in opdracht van de familie Schwartzenberg thoe Hohenlansberg ter vervanging van een houten voorganger. De toren is in 1870 verhoogd.

De Herv. kerk (Camminghastraat 14) is een sobere zaalkerk uit 1832, gebouwd ter vervanging van een verderop gelegen middeleeuwse voorganger.

[p. 78]

Ballum, Klokkentoren

Tot de inventaris behoort een bijzonder rijke maniëristische preekstoelkuip met gecanneleerde corintische pilasters en panelen versierd met schelpmotieven en bloemstukken. De in 1604 door Claes Jelles vervaardigde preekstoel is afkomstig uit de Herv. kerk van Harlingen (aangekocht in 1771).

De Doopsgez. kerk (Camminghastraat 9) is een sobere zaalkerk uit 1883, opgetrokken naar plannen van P. Ynsen.

Woonhuizen. Veel woonhuizen zijn van het voor Ameland karakteristieke type commandeurshuizen. Deze diepe eenlaagspanden hebben een zadeldak tussen puntgevels, voorzien van vlechtingen en twee lijsten - een muizetandlijst en daarboven een bloklijst. De schouw is tegen de voorgevel geplaatst, wat leidt tot een asymmetrische plaatsing van het zoldervenster. Boven dit venster zit een hijshaak. Goede voorbeelden zijn Camminghastraat 35 (1676, herbouwd in 1859) en het als dubbel huis uitgevoerde G. Kosterweg 10, met de jaartalankers 1731 (achter) en 1736 (voor). Later verbouwd en vereenvoudigd zijn: Camminghastraat 5 (1771), G. Kosterweg 8 (1807) en Camminghastraat 39 (1852). Enkele huizen zijn tot dwarsdeelboerderij verbouwd, waaronder: Camminghastraat 13 (1779), Nesserweg 1 (1780) en het dubbele huis G. Kosterweg 11-13 (1798), waarvan het oostelijk deel een boerderijfunctie heeft.

De Alg. begraafplaats (Smitteweg 4) was oorspronkelijk het kerkhof van de in 1838 gesloopte 13de-eeuwse kerk. Opvallend is de enorme grafzerk voor Wytzo van Cammingha († 1552) op de grafkelder van de Van Camminghas in het vroegere koor van de kerk. De door Vincent Lucas in vroege renaissancevormen

Ballum, Alg. begraafplaats, Grafzerk voor Wytzo van Cammingha

rijk bewerkte hardstenen zerk toont een ridder in wapenrusting geflankeerd door deugden. De zerk wordt beschermd door een recent stenen baarhuisje. De andere grafstenen dateren vanaf 1789.