Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Augustinusga (Stiensgea)
(gemeente Achtkarspelen)

Wegdorp, ontstaan in de middeleeuwen op de splitsing van de wegen van Buitenpost naar Drachten, respectievelijk Surhuizum. Met de bouw van een zuivelfabriek in 1897 - in 1968 gesloten - kwam het dorp verder tot ontwikkeling. In

[p. 74]

Augustinusga, Wagenmakerij

1917 werd een Geref. kerk gebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog is Augustinusga aan de zuidzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Geawei 15), oorspronkelijk gewijd aan St. Augustinus, is een recht gesloten zaalkerk met een toren van twee geledingen met ingesnoerde spits. De toren stamt uit de 13de eeuw en verloor in 1895 zijn zadeldakvormige beëindiging. De huidige gotische kerk kwam tot stand op initiatief van de cisterciënzers van Gerkesklooster, waarschijnlijk in de 15de eeuw. Bij de restauratie in 1954-'57 heeft men de rond 1870 weggebroken steunberen herbouwd. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven op T-vormige kraagstenen. Bij de restauratie zijn op de gewelven enkele resten van schilderingen tevoorschijn gekomen, waarvan twee engelenkopjes zichtbaar zijn gebleven. Tot de inventaris behoren een preekstoel met omrankte getordeerde kolommen en wapens op de voorzijde van de kuip (circa 1650), een herenbank (circa 1650), een koperen lezenaar (1778), een doopbekken (1742) en een door E. Leichel gebouwd orgel (1883). Verder bevat de kerk grafzerken van de geslachten Harckema (1652), Burmania (1679), Hania (1680) en Haersma (1759). Op het kerkhof bevinden zich enkele omhekte zerken, waaronder die met driepasversiering voor notaris J.H. Sickler († 1889). De eclectische pastorie (Abrahamsplein 9) stamt uit circa 1870. Woonhuizen. De rond 1904 gebouwde villa Geawei 24 vertoont neorenaissance-details. De notarisvilla De Woudenhof (Skoalikkers 25), met terugliggend portiek en geflankeerd door puntgevels, is opgetrokken in 1915 in nieuw historiserende vormen naar plannen van H.A. Pothoven.

Boerderijen. Uit de eerste helft van de 19de eeuw dateert Geawei 16, een kleine boerderij met dwars geplaatst voorhuis. Vergelijkbaar, maar forser, is de boerderij Skoalikkers 19 uit circa 1870. Legeloane 6 is een 19de-eeuwse keuterboerderij van het kop-romptype. Bij de rond 1920 gebouwde keuterboerderij Blauforlaet 20 wordt de overgang van kop naar romp gevormd door een krimp.

De wagenmakerij (Geawei 20) bestaat uit een hoog schuurgedeelte als bedrijfsgedeelte en een aangebouwd tweelaags woondeel. De schuur heeft een houten voorschot en een zijgevel met dakoverstek. In de kap bevindt zich het jaartal 1771. De wagenmakerij is in 1960 gerestaureerd.

De poldermolen bij Oast 1, gelegen ten oosten van Augustinusga, is een houten bok-tjasker, oorspronkelijk afkomstig uit Blessum. De molen is gerestaureerd bij de overplaatsing in 1972 en daarna in 1988.

Surhuizum (Surhuzum). Dit wegdorp ten zuidoosten van Augustinusga is ontstaan in de middeleeuwen. De Herv. kerk (Doarpsstrjitte 31), oorspronkelijk gewijd aan St. Anthonius,

Surhuizum bij Augustinusga, Herv. kerk

is een driezijdig gesloten zaalkerk met een vrijstaande, ongelede toren. De rond 1300 opgetrokken toren heeft aan de bovenzijde wimbergen met klimmende friezen, die overgaan in een achtkantige gemetselde spits. De forse toren wordt aan elke zijde geschoord door twee zware steunberen. In 1817 zijn twee steunberen en de torenspits vernieuwd en in 1898 is het geheel gerestaureerd. In de toren hangt een door Hans Falck gegoten klok (1630). Een luchtboog verbindt de toren met de in 1614 uit afbraakmateriaal van een voorganger gebouwde kerk. De zuidelijke ingangspartij stamt ook uit die tijd. De driezijdige sluiting met dorisch poortje, voorzien van de wapens van Eelco van Haersma, en de vergrote vensters dateren uit 1734. De kerk bevat drie gebrandschilderde ramen uit 1743 van Ype Staak en een preekstoel uit het derde kwart van de 18de eeuw. Op het verhoogde kerkhof bevinden zich enkele delen van 17de-eeuwse zerken en een baarhuisje uit circa 1900. Het woonhuis Koartwald 11 is gedateerd in de nokanker; 1817/1858. Het verenigingsgebouw (It Langpaed 1) is gebouwd in 1928-'29 met expressionistische details naar plannen van J.C. Velding en verbouwd in 1956. De stelpboerderij It Noard 5 uit 1933 kwam tot stand naar plannen van R. Klazinga voor O.W. van Dijk.