Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Arum
(gemeente Wûnseradiel)

Terpdorp, ontstaan rond het begin van de jaartelling op een kwelderwal van de Marneslenk. De bebouwing concentreerde zich rond 1850 bij de kruising

[p. 73]

Arum, Herv. kerk

van de vaart van Arum naar Franeker en de weg Harlingen-Bolsward. Na de verharding van deze weg, kort na 1850, nam de bebouwing erlangs verder toe. Na 1900 groeide het dorp enigszins uit aan de oost- en zuidwestzijde.

De Herv. kerk (Kerksingel 1) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede, half ingebouwde toren met opengewerkte houten lantaarn en open koepeltje. In 1836 werden de mogelijk uit de tweede helft van de 12de eeuw daterende toren en de in 1664-'65 herbouwde kerk gedeeltelijk door brand verwoest. Bij de herbouw in 1837 heeft men delen van de tufstenen torenmuur en grote delen van de kerkmuren opnieuw gebruikt. Van het ontwerp van Th.A. Romein voor deze nieuwe kerk werd alleen de torenlantaarn uitgevoerd. Tot de kerkinventaris behoren drie overhuifde banken (1837), een preekstoel met doophek (circa 1890) en een door D.S. Ypma gebouwd orgel (1840; vernieuwd in 1885 door E. Leichel). De pastorie (Sytzamaweg 48) is een blokvormig eenlaags huis met bakstenen dakkapel, gebouwd rond 1860.

De Geref. kerk (Van Camminghaweg 13) is een recht gesloten zaalkerk uit 1910, voorzien van een geveltoren met open houten opbouw en spits met frontalen.

Scholen. De voorm. lagere school Schoolsingel 7 dateert uit 1832 en is uitgevoerd met spitsboogvensters. De Chr. lagere school ‘De Hoekstien’ (Schoolstraat 12), gebouwd in 1929 naar ontwerp van L. Reinalda, vertoont zakelijk-expressionistische vormen.

Woonhuizen. Voorbeelden van eenlaags middenganghuizen zijn Van Camminghaweg 32 (circa 1870), met portiek, en Franekerkade 19 (circa 1880), met omlijste ingang en dakkapel. Polle 10 is een huis met werkplaats uit circa 1880. Het in 1882 als dokterswoning gebouwde eenlaagspand Sytzamaweg 13, met mezzanino en verhoogd middenrisaliet, is uitgevoerd in eclectische vormen. Uit het begin van de 20ste eeuw dateren de eenlaags woonhuizen Van Camminghaweg 47-69 (1900), de arbeiderswoningen Oude Kerkstraat 17-25 (1902) en het eenlaagspand Sytzamaweg 44 (1906). Rond 1920 gebouwd is het gepleisterde eenlaags huis Sytzamaweg 56, dat is voorzien van een met riet gedekt tentdak. Expressionistische vormen vertoont het huis Sytzamaweg 60 (circa 1930).

Boerderijen. De boerderijen Baarderbuorren 8 (circa 1860), met onderkelderd voorhuis, en Baarderbuorren 17 (circa 1870) zijn voorbeelden van kop-hals-rompboerderijen. Interessante stelpboerderijen zijn: Baarderbuorren 9 (1871), met links van het woongedeelte de melkkelder, Sytzamaweg 43 (circa 1880), met onderkelderd woongedeelte, Groot Baarderburen (Baarderbuorren 15;

Arum, Geref. kerk

Arum, Herberg De Gekroonde Leeuw

1899), Sytzamaweg 25 (circa 1915), met verhoogd middenrisaliet, en de grotendeels met riet gedekte boerderij Oude Kerkstraat 24 (circa 1935). De kop-rompboerderij Sytzamaweg 47 (circa 1915) heeft een villa-achtig voorhuis.

De voorm. herberg ‘De Gekroonde Leeuw’ (Sytzamaweg 15) uit 1876 is een statig blokvormig pand met gepleisterd middenrisaliet met fronton, een stalling en een beglaasde gietijzeren serre op gietijzeren kolommen. De herberg functioneerde tevens als halteplaats van de tramlijn Harlingen-Bolsward.

Winkels. Voorbeelden van woon- en winkelpanden met laat-19de-eeuwse winkelpuien zijn Kaatsplein 4 (1876) en Sytzamaweg 30 (circa 1880). Het voorm. pakhuis annex werkplaats Franekerkade 17, met zadeldak tussen topgevels, dateert uit circa 1880.

De voorm. spaarbank met woning (Sytzamaweg 54) kwam in 1912 tot stand naar ontwerp van H.A. Zondag. Het gepleisterde pand op complexe plattegrond is uitgevoerd met imitatievakwerk. Op de Alg. begraafplaats (bij Baarderbuorren 4) staat een baarhuisje uit circa 1900.