Achlum
(gemeente Franekeradeel)
Terpdorp, ontstaan rond het begin van de jaartelling op een kwelderwal. Het dorp is opgenomen in het tracé van de in de 11de eeuw aangelegde Slachtedijk. Op het hoogste punt van de terp verrees rond 1100 de kerk en op de noordelijke flank in 1492 het vrouwenklooster van het klooster Ludingakerk uit Midlum. Dit vrouwenklooster werd in 1572 door de Geuzen verwoest. De terp is in 1893 deels afgegraven. Langs de aan de noordzijde gelegen Achlumervaart kwam het dorp, met name in de 19de eeuw, verder tot ontwikkeling. Van 1902 tot 1936 had Achlum een tramverbinding met Franeker. Achlum is een beschermd dorpsgezicht.
De Herv. kerk (De Terp 1), oorspronkelijk gewijd aan St. Gertrudis, is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede toren met houten opbouw en korte ingesnoerde spits. Het schip verrees circa 1100. In de noordgevel zijn bouwsporen van romaanse rondboogvensters zichtbaar en een gedeelte van een romaans rondboogfries. Eind 15de eeuw heeft men de kerk vergroot en verhoogd en voorzien van een nieuwe kap; de grote spitsboogvensters zijn mogelijk ook uit die tijd. Verder kwamen het huidige koor met steunberen en de toren tot stand. De houten torenopbouw dateert van 1790. In de toren hangen twee door Hans Falck gegoten klokken (1621 en 1631). De kerk is in 1995 gerestaureerd. Tot de inventaris behoren een 17de-eeuwse betimmering, met snijwerk versierde kerkbanken (1653) en een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1854). Op het verhoogd gelegen kerkhof bevindt zich onder andere de grafkelder van de familie Draisma. Hier ligt ook Ulbe Piers Draisma († 1830) begraven. Ter nagedachtenis van deze gedeputeerde van het waterschap Vijf Delen Zeedijk Buitendijks en oprichter van de Assurantie Maatschappij Achlum, is in 1911 tegen de zuidgevel van de kerk een gedenksteen aangebracht.
Het voorm.
kerklokaal (Jonkerschap 5), bestemd voor godsdienstonderwijs en prediking, is een eenvoudig neoclassicistisch gebouwtje uit 1886. De door
Achlum, Herv. kerk
F. Draisma de Vries gelegde ‘eerste steen’ is ingemetseld boven de ingang. De
Geref. kerk (Monnikenweg 12) is een eenvoudige kleine zaalkerk met grote spitsboogvensters, gebouwd rond 1900.
Woonhuizen. Het wit gepleisterde eenlaagspand Monnikkenweg 2, voorzien van een topgevel en zij- en achteraanbouwen, stamt mogelijk uit de 18de-eeuw. Het dubbele huis Dorpsstraat 17-18 met zadeldak tussen tuitgevels is in het midden van de 19de eeuw gebouwd. Tanjabuurt 10-31 is een complex van enkele en dubbele dwarse woonhuizen, gebouwd rond 1860 aan de noordzijde van de Achlumervaart. De rond 1910 gebouwde kleine villa Jonkerschap 13 vertoont een detaillering in neorenaissance- en chaletstijl. Het logement Dorpsstraat 6 is een sober neoclassicistisch gebouw uit circa 1850. Aan de voorzijde bevindt zich een inpandige veranda met gietijzeren kolommen.
De poldermolen Hitzumerweg 3 is een 19de-eeuwse met riet gedekte achtkantige grondzeiler op veldmuren. De molen is onttakeld. Ernaast staat een gepleisterd molenaarshuis.
De voorm. zuivelfabriek (Monnikenweg 20) is in 1888 opgericht. Het huidige gepleisterde tweelaags fabrieksgebouw met plat dak voorzien van een omlopende borstwering en hoekpinakels, is in 1909 tot stand gekomen als een uitbreiding. De gevels vertonen in rode baksteen uitgevoerde accenten in jugendstil-vorm. Het gebouw is nadien verschillende malen uitgebreid. Eveneens uit 1909 dateert de directeurswoning (Monnikenweg 18), een blokvormig pand met eenvoudige jugendstil-detaillering.
De smederij met woonhuis (Ludingawei 1) is rond 1920 gebouwd. Boven de deuren van de werkplaats staat in reliëf het woord ‘Smederij’ met aan weerszijden daarvan afbeeldingen van smidsgereedschappen.
Het trafohuisje (naast Ludingawei 1), gebouwd in 1918 met expressionistische details, is een zeldzaam voorbeeld van een trafotoren.
Boerderijen. Op het omgrachte terrein van een verwoest vrouwenklooster staat de kop-hals-rompboerderij Kleasterpleats (Jonkerschap 1). Het deels onderkelderde voorhuis stamt uit 1700 en heeft in de voorgevel twee kruiskozijnen en een wapensteen. De schuur dateert uit 1870. Opvallend is de dwars daarop aangebouwde 19de-eeuwse zomerwoning. Ten noordoosten van Achlum ligt de 19de-eeuwse kop-halsrompboerderij Hitzumerweg 4. Het voorhuis is voorzien van een omlopende gepleisterde kroonlijst. Op het erf staat een bakhuisje.
Het poortgebouw bij de boerderij
Auteursrechtelijk beschermd
