Zoelmond
(gemeente Buren)
Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op een stroomrug. Langs de oever van het voorm. riviertje de Zoel kwam een gestrekt esdorp tot ontwikkeling.
De Herv. kerk (Plein 1), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Evangelist, is een laat-gotische pseudobasilicale kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met traptoren en ingesnoerde spits. Het muurwerk op de overgang tussen schip en toren bevat nog delen van een in 1404 gestichte kapel, waartegen in 1420 het koor en de toren zijn gebouwd. De torenspits heeft men in 1911 vervangen. De kapel zelf is mogelijk rond 1447 vervangen door het huidige schip, dat in de 19de eeuw is gepleisterd en van de huidige venstervormen is voorzien. Bij de restauratie in 1952-'53, onder leiding van K.L. Sijmons, zijn de zuidelijke muur en de kap van het schip nagenoeg geheel vernieuwd. Het kerkinterieur wordt gedekt door een vlakke zoldering (schip) en halve tongewelven (zijbeuken). Tot de inventaris behoren een aantal oude grafzerken (15de en 17de eeuw), een preekstoel (begin 17de eeuw), een Tien Gebodenbord (circa 1650) en een door C.G.F. Witte gebouwd orgel (1877), waarvan de kast is verdwenen.
De grotendeels gepleisterde voorm. pastorie (Dorpsstraat 2) is een in oorsprong 18de-eeuws pand waaraan in de 19de eeuw een verdieping en twee traveeën zijn toegevoegd.
Woonhuizen. In het dorp staan enkele huizen met verhoogd middenrisaliet, zoals het blokvormige herenhuis Olpoda (Dorpsstraat 3) uit circa 1880 met neoclassicistische elementen.
Andere voorbeelden zijn de markant op een hoek gelegen blokvormige eclectische villa
Het Klooster (Haardijk 3) gebouwd in 1896 voor D.C. Rijnberk naar ontwerp van G. Prins en het blokvormige herenhuis
Plein 18 uit 1908 met neorenaissance-elementen. Aan de
Zoelmond, Boerderij Engelrode
linkerzijde van het laatstgenoemde pand staan een koetshuis en een 19de-eeuwse schuur.
Boerderijen. Het op een hoogte gelegen boerderijcomplex Engelrode (Kochpad 17) wordt in 1470 voor het eerst vermeld. In de huidige vorm bestaat het uit een statig huis met omlijste ingang uit de eerste helft van de 19de eeuw, een 19de-eeuwse bakstenen schuur met middenlangsdeel en een kleinere houten schuur uit circa 1900. De uit 1869 daterende hallenhuisboerderij Dorpshof (Hoogeinde 2) heeft een blokvormig tweelaags voorhuis. Op het erf staan onder meer een bakhuisje, schuren en een houten theehuisje. Bij de uit de tweede helft van de 19de eeuw daterende hallenhuisboerderij met dwars voorhuis De Werff (Plein 7) staan twee gekoppelde vierroedige schuurbergen. De vroeg-20ste-eeuwse hallenhuisboerderij Plein 2 heeft een mansardedak. Op het erf staan een schuurberg en een schuur met mansardedak.
Asch. Dit gestrekte esdorp ten zuiden van Zoelmond ontstond in de middeleeuwen op een stroomrug. Op een verhoogd terrein met een kerkhof staat de (Herv.) St.-Catharinakerk (Kerkstraat 6), een gepleisterde eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een dakruiter. Het schip ontstond in de tweede helft van de 15de eeuw, het koor kort voor 1516. De toren is in 1823 afgebroken, toen de kerk geschikt werd gemaakt als vluchtplaats bij overstromingen. In de waarschijnlijk toen geplaatste dakruiter hangt een door Petit & Fritsen gegoten klok (1823). De kerk is in 1993 gerestaureerd naar plannen van N.C.G.M. van der Rijt. Tot de inventaris
Auteursrechtelijk beschermd