Monumenten in Nederland. Gelderland

Winssen
(gemeente Beuningen)

Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug van de Waal. De middeleeuwse kerktoren ligt excentrisch in de oude dorpskern; het noordelijke deel van het middeleeuwse dorp is waarschijnlijk door overstromingen verwoest. In de 19de eeuw kwam bebouwing tot stand bij de in 1805 gestichte Herv. kerk, langs de Molenstraat, de Leeghstraat en de Geerstraat. De jongste bebouwing bevindt zich ten zuidwesten van de katholieke kerk.

De kerktoren (Dijk 39) van de rond 1850 gesloopte middeleeuwse dorpskerk is een bouwwerk van vijf geledingen uit de eerste helft van de 15de-eeuw met een ingesnoerde spits uit 1863. In de toren hangt een klok uit 1679. De onderste geledingen van de toren hebben tufstenen banden. Een in 1860-'63 tegen de toren gebouwde kerk werd in 1941 gesloopt.

De Herv./Geref. kerk (Notaris S. Roesstraat 11) is in 1805 gebouwd als kleine zaalkerk naar plannen van aannemer O. Migchielsen. In 1873 kreeg de kerk een dwarsbeuk en een geveltoren met ingesnoerde spits naar een ontwerp met eclectische details van P.W. Michielsen.

De R.K. St.-Antonius van Paduakerk (Notaris S. Roesstraat/Molenstraat) is een driebeukige pseudobasilikale kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een kleine met zink beklede vieringtoren. De kerk verrees in 1938-'39 naar ontwerp van J.C. van Buijtenen en F.J. Vervest in traditionalistische vormen. Tot de inventaris - afkomstig uit de in 1941 gesloopte dorpskerk - behoren een door F.C. Smits gebouwd orgel (1840) en een neogotische preekstoel (circa 1875). De pastorie (Notaris S. Roesstraat 31) dateert uit 1835 en is waarschijnlijk gebouwd naar plannen van H. Fijnje. Tegenover de kerk staat een zeshoekige muziektent uit 1959 naar plannen van A.C. Kammeyer.

Boerderijen. De krukhuisboerderij Brouwershofstad (Leegstraat 41) heeft een gepleisterd voorhuis, waarvan het rechter deel dateert uit het eind van de 17de eeuw (jaartalankers ‘169.’). Het heeft een in steen overwelfde kelder, een

[p. 335]

Winssen, Boerderij Brouwershofstad

opkamer en een in- en uitgezwenkte topgevel (voorzien van duivengaten). Het linker deel van het voorhuis dateert uit de tweede helft van de 18de eeuw, het stalgedeelte is laat-19de-eeuws. De voorgevel van de 18de-eeuwse hallenhuisboerderij Het Paradijs (Dijk 41) is voorzien van een geschilderde zonnewijzer uit 1798 (in 1933 vernieuwd). Een vermoedelijk 17de-eeuwse oorsprong heeft De Gasthuishof (Leegstraat 14), een grote hallenhuisboerderij met dwars tweelaags voorhuis, dat zijn huidige aanzien kreeg rond 1865. Bij de uit 1842 daterende hallenhuisboerderij Huis Bloemenstein (Van Heemstraweg 37) oogt het dwarse voorhuis met empiredetails als een herenhuis. Maria-oord (Van Heemstraweg 71) is een soortgelijke boerderij uit dezelfde periode met een iets hoger voorhuis en bijschuren. De windmolen ‘Beatrixmolen’ (Molenstraat 57) is uit Alphen aan de Maas afkomstig en is rond 1835 in Winssen geplaatst. De vermoedelijk vroeg-19de-eeuwse beltkorenmolen heeft een stenen onderbouw, een met riet gedekte houten achtkantige bovenbouw en een met riet gedekte houten kap.

Het dijkmagazijn (Dijk 31) dateert uit circa 1880. De kopgevels van het tweelaags gebouw hebben dubbele laaddeuren. De zijgevels hebben ventilatieopeningen.