Monumenten in Nederland. Gelderland

Warnsveld

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op een dekzandrug in het stroomgebied van de Berkel. In 1121 wordt Warnsveld voor het eerst als parochie vermeld. Nadat de weg van Zutphen naar Lochem in 1841 was verhard, ontstond langs deze weg een aantal nieuwe buitenplaatsen. Warnsveld werd een vestigingsplaats voor gegoede Zutphenaren. Na de Tweede Wereldoorlog zijn aan de oostzijde

Warnsveld, Herv. kerk

zijde in een halve cirkel nieuwe woonwijken tot stand gekomen. De Herv. kerk (Kerkplein 1), oorspronkelijk gewijd aan St. Martinus, is een driebeukige pseudobasiliek met driezijdig gesloten koor en een ingebouwde toren van drie geledingen met tentdak. De vlakke romaanse onderbouw van de toren stamt vermoedelijk uit circa 1100. Rond 1400 kwam het koor tot stand, evenals de recht gesloten zijkapellen. In de tweede helft van de 15de eeuw bouwde men het schip en kort daarna werd de toren verhoogd. In de toren hangt een klok van J.R. Voigt (1786). Bij ingrijpende verbouwingen in 1826 en in 1834-'36 zijn enkele zuilen en de gewelven uitgebroken. De consistoriekamer is uit circa 1870. Bij de restauratie van 1954-'57, naar plannen van J.A.G. Heineman, zijn de 19de-eeuwse verbouwingen ongedaan gemaakt en de uitgebroken zuilen herbouwd. Inwendig zijn het koor en de noorderzijkapel voorzien

Warnsveld, Huis 't Velde

van kruisribgewelven. De kerk bevat zandstenen zerken van Bernard de Rijcke (†1610) en Hendrik Boshoff heer tot Suideras (†1637). Het door C.F.A. Naber gebouwde orgel (1836) is afkomstig uit de Herv. kerk te Raalte (1972 geplaatst). Bij de kerk staat de uit 1898 daterende hardstenen dorpspomp met lantaarn.

Het raadhuis (Rijksstraatweg 65) is een neoclassicistisch herenhuis uit 1863, dat in 1925 als raadhuis in gebruik is genomen. Het is in 1938 verbouwd en in 1993 aanzienlijk uitgebreid.

't Velde (Rijksstraatweg 127) is een voorm. havezate, die voor het eerst wordt vermeld in 1326. Kort na 1535 liet Willem Bentinck een onderkelderde rechthoekige spijker bouwen met trapgevels en met vroeg-renaissancistische, frontonvormige bekroningen boven de vensters. Aan de westzijde kwam rond 1600 een iets langere tweede beuk tot stand, eveneens met kelder en trapgevels. Gelijktijdig of kort daarop verrezen aan de oostzijde een kamer en een haakse zijvleugel met achtkantige traptoren. Vanaf 1647 behoorde het huis tot het bezit van huis De Voorst. Bij een ingrijpende verbouwing in 1701 - vermoedelijk naar plannen van Daniël Marot - werd het huis aan de westzijde verlengd en aan de voorzijde voorzien van een lijstgevel en schilddak. In opdracht van J.A. van Dijk kreeg het huis in 1824 een bepleistering en een nieuwe ingangsomlijsting. Naar

[p. 328]

plannen van H.F. Rappange is het huis in 1962-'64 gerestaureerd. Het interieur bevat enkele vroeg-18de-eeuwse schouwen in Lodewijk XIV-vormen en een stucplafond in dezelfde stijl. Het stucwerk in de hal stamt uit circa 1824. Uit die tijd dateert ook de landschappelijke tuinaanleg, die wordt toegeschreven aan H. van Lunteren, en de houten afsluitwand met theekoepel.

De Baank (Rijksstraatweg 119) is een gepleisterd neoclassicistisch landhuis uit 1826, gebouwd voor P.J.Th. van Hamel Baank. In 1864 liet A.J.A. baron van Westerholt van Hackfort de risalerende middenpartij voorzien van een driehoekige bekroning met pinakels in neogotische vormen. Het koetshuis (Rijksstraatweg 121) stamt uit 1826, evenals de parkaanleg in Engelse landschapsstijl.

't Waliën (Lochemseweg 27) is een fors landhuis, gebouwd rond 1915 voor J.P.C.G. baronesse van Doorninck-van Reede tot der Aa, ter plaatse van een ouder huis uit 1834. Het ontwerp van J.W. Hanrath in nieuw historiserende stijl is gebaseerd op het Hollands-classicisme. Uit dezelfde tijd stammen het opmerkelijke dubbele hondenhok aan de zijkant en de door L.A. Springer ontworpen tuin. Het koetshuis en de dienstwoningen zijn laat-19de-eeuws.

Woonhuizen. Tot de oudste dorpsbebouwing behoort de later tot woonhuis verbouwde boerderij Rijksstraatweg 70, met een gevelsteen uit 1768 en een deuromlijsting in Lodewijk XVI-vormen. Het L-vormige, gepleisterde herenhuis Welgelegen (Molenstraat 2-6) verrees in 1832 in neoclassicistische vormen voor W. van der Muelen. Het is rond 1880 verbouwd en uitgebreid en in 1991 gerestaureerd. Aan de Rijksstraatweg staan verschillende neoclassicistische panden, waaronder het vroeg-19de-eeuwse - als herberg gebouwde - eenlaagspand De Hof (Rijksstraatweg 1), dat rond 1845 tot woonhuis werd verbouwd. Het deftige herenhuis Rijksstraatweg 2 verrees in 1835 voor jhr. W.P.J. de Ridder. Het is in 1881 verbouwd voor J.Ph. Ver Loren naar plannen van B. Peteri. De aangebouwde garage is uit circa 1905. Burgemeester H.J. Ardesch van Hamel liet in 1855 het gepleisterde herenhuis Retraite (Rijksstraatweg 113) bouwen. Rond 1910 kreeg het een serre, een nieuwe tuinaanleg - vermoedelijk naar plannen van L.A. Springer - en werd de naam gewijzigd in ‘Veldzicht’. Andere herenhuizen aan deze straat zijn Het Waerle (Rijksstraatweg 67) uit 1862 en Berkeloord (Rijksstraatweg 75) uit 1864, gebouwd voor R.W. Boer en in 1916 verhoogd en van serres voorzien voor G.A. van der Klip. Voorbeelden van eenvoudiger neoclassicistische huizen zijn Bernharda (Rijksstraatweg 144) uit circa 1840 (verbouwd rond 1915), het dubbele woonhuis Rijksstraatweg 100-102 (circa 1875) en Molenstraat 8-10 (1878). Rationalistische en jugendstildetails heeft het door J.G. van Keulen voor J.J. Wiardi ontworpen huis Schelfhorst (Rijksstraatweg 152) uit 1910. De villa Catharinahoeve (Rijksstraatweg 156) kwam in 1913-'15 tot stand voor H. Dekker naar plannen van A.H. Wegerif. Dit gepleisterde pand met een opvallend groot dak vertoont Engelse invloeden en art déco-motieven. Expressionistische elementen hebben Boslaan 14, opgetrokken in 1917-'22 voor mw. Hooft Graafland, en de beide houten prefabhuizen uit 1925 'n Blieverd (Boslaan 16) en Boschrand (Boslaan 18). Traditionalistisch van vorm zijn de huizen Berkelstate (Rijksstraatweg 117) uit circa 1930 en Rhienderinklaan 2 uit 1939; het laatste verrees naar plannen van A.J. Jansen en W.F. Smits en heeft inwendig een Engelse hall.

Hotel-restaurant ‘Het Jachthuis’ (Vordenseweg 20) is een fors gepleisterd T-vormig pand uit circa 1840, dat rond 1890 een veranda kreeg.

Boerderijen. Ten oosten van Warnsveld bevinden zich, vooral in het buurtschap Warken, enkele interessante boerderijen. De hallenhuisboerderij Harmelink (Lage Lochemseweg 9) dateert uit circa 1840. Voorbeelden van 19de-eeuwse krukhuisboerderijen zijn De Gotink (Lage Lochemseweg 8) en 't Hofmanshuis (Bieshorstlaan 62). De hallenhuisboerderij 't Spekkink (Lochemseweg 19) heeft een dwars voorhuis met de jaartalankers ‘1808’ en een bedrijfsgedeelte uit 1852. Andere voorbeelden van dit boerderijtype zijn Smeenk (Lage Lochemseweg 12) uit 1840, Sikkink (Lage Lochemseweg 5) uit 1881, 't Have (Bieshorstlaan 64)

Warnsveld, Psychiatrische inrichting Groot Graffel, gasthuispoort

uit 1890, Nieuw Sikkink (Lage Lochemseweg 7) uit 1906 en Nieuw Smeenk (Lage Lochemseweg 27) uit 1914. Klein Graffel (Vordenseweg 1) is een grote, moderne boerderij met chalet-elementen gebouwd in 1923 en behorend tot de psychiatrische inrichting Groot Graffel.

Windmolens. Ten oosten van Warnsveld in de buurtschap Warken staat de korenmolen Lage Lochemseweg 25. Deze in 1878 voor J. Nijendijk gebouwde grondzeiler heeft een met riet gedekte houten achtkant op stenen voet. De molen is in 1965 gerestaureerd. De achtkantige stellingkorenmolen Nooit Gedacht (Molenstraat 68) heeft een met riet gedekte houten romp op een bakstenen voet. In 1843 stond hier een standerdmolen, maar die is in 1860 door een stellingmolen vervangen. Na een blikseminslag kwam in 1905 de huidige molen tot stand voor molenaar B. Garssen. De molen is in 1981 gerestaureerd. De dubbele schuifstuw in de Berkel (Kapperallee ong.) is gebouwd in 1925 en heeft een ijzeren portaal voor het hijsen van de schuiven.

De psychiatrische inrichting ‘Groot Graffel’ (Vordenseweg 10) ontstond in 1899 als buitengesticht van het Zutphense Oude- en Nieuwe Gasthuis. Het neorenaissance-hoofdgebouw verrees in 1900-'01 naar plannen van H. Paul en D. Lijsen. Terzijde staat de

[p. 329]

uit Zutphen overgeplaatste gasthuispoort, uit 1789, mogelijk ontworpen door Teunis Wittenberg, die daarbij delen van de uit 1625 stammende poort van het Zutphense Heer Hendrikshuis gebruikte. De kapitelen en de architraaf zijn 18de-eeuws, de zuilen en de sluitsteen 17de-eeuws.

De Alg. begraafplaats (Vordenseweg 16), aangelegd rond 1830, heeft enkele fraaie graftekens, waaronder één in de vorm van een cippus met obelisk voor onderwijsinspecteur A. van den Ende (†1846); op de obelisk staat het jaartal 1806 van de eerste onderwijswet. De grafkelder van de familie Van Westerholt heeft een zuil op postament uit 1871, gemaakt door L. Wethli uit Zürich. Op de grafkelder van de familie Van Nagell staat een granieten obelisk uit 1922. Andere rijke graftekens zijn die voor G.A. baron van Neukirchen genaamd Nyvenheim (†1874) en burgemeester H.J. Ardesch van Hamel (†1878).