Monumenten in Nederland. Gelderland

Wapenveld
(gemeente Heerde)

Dorp, ontstaan vanaf het midden van de 19de eeuw uit een agrarische lintbebouwing langs de Lagestraat. Ten noorden van het latere dorp lag in de middeleeuwen het klooster Hulsbergen. De in 1840 gevestigde Berghuizer papierfabriek zorgde in de 20ste eeuw voor groeiende werkgelegenheid. Na de Tweede Wereldoorlog is Wapenveld uitgebreid aan de overzijde van het Apeldoorns kanaal.

Buitenplaatsen en landgoederen. De buitenplaats De Polberg (Groteweg 27) heeft een geometrische hoofdstructuur met een landschappelijke aanleg rond het huis. Het rechter deel van het gepleisterde buitenhuis in neoclassicistische stijl verrees in 1855 voor P. Koumans Smeding. Bij een verbouwing en uitbreiding in 1910, in opdracht van mevrouw Bouman-De Lange, kreeg het huis zijn huidige, sterk op de Engelse landhuisbouw, geïnspireerde vorm. Bij het huis staan een gepleisterd koetshuis (circa 1885) en een gepleisterde tuinmanswoning (circa 1910). Het landgoed Hulsbergen (Kloosterweg ong.) is ontstaan uit de bezittingen van het in 1407 gestichte en in 1572 opgeheven klooster Hulsbergen. De familie Daendels kocht het goed begin 19de eeuw. Het dwarse voorhuis van de 19de-eeuwse hallenhuisboerderij ‘Hulsbergen’ (Kanaaldijk 85) is het enige restant van de 15de-eeuwse kloostergebouwen. De laat-gotische vensters en poortomlijsting zijn dichtgemetseld. De kern van het landgoed wordt gevormd door de villa Kloosterweg 8 uit 1896. Th. Koker liet deze villa bouwen naar ontwerp van D. de Herder in neorenaissance-stijl met chalet-elementen. Opvallend is de rijk versierde tweelaags veranda. De buitenplaats Huize Winfried (Groteweg 15) heeft als kern een in 1916 gebouwd landhuis met chalet-elementen, ontworpen door M. Meijerink.

Molens. De op een heuvel gebouwde windmolen ‘De Vlijt’ of ‘Wapenveldsche Korenmolen’ (Groteweg 54) is een achtkantige grondzeiler met een gemetselde onderbouw en een met riet gedekte romp. De oorspronkelijk mogelijk 18de-eeuwse korenmolen is na een brand in 1984 geheel herbouwd. De poldermolen ‘De Wielewaal’ (bij Kanaaldijk 83) is een achtkantige houten molen op gemetselde onderbouw. De in 1870 te Zuidveen (Ov.) gebouwde molen is in 1959 overgeplaatst ten behoeve van de

[p. 327]

opwekking van elektriciteit.

Het voorm. tolhuis (Groteweg 12) is een eenlaags pand uit het derde kwart van de 19de eeuw met een rieten schilddak en een houten galerij in neogotische vormen.

De N.V. Berghuizer Papierfabriek v/h B. Cramer (Ir. R.R. van der Zeelaan 1) is in 1840 gesticht door L. van Gerrevink bij het Apeldoorns Kanaal. In de loop van de 20ste eeuw heeft de fabriek zich sterk ontwikkeld. De oudste bouwdelen van het huidige complex zijn twee aan het kanaal gesitueerde papiermachinehallen en een betonnen watertoren, in 1925 gebouwd door de firma Schrale.

Boerderijen. De krukhuisboerderij Overweg 1 is in de 17de eeuw ontstaan als pachtboerderij van klooster Hulsbergen en heeft nog een oorspronkelijk interieur. In de omgeving van het dorp liggen verder verschillende interessante 19de-eeuwse boerderijen. Uit het begin van die eeuw is de hallenhuisboerderij Groteweg 115. Eind 19de-eeuws is Kanaaldijk 63, een driekapsboerderij met dwars voorhuis.

De Grote Sluis (bij Werverdijk 4), gelegen ten noordoosten van Wapenveld, is een 18de-eeuwse uitwateringssluis in de Bottenstrang. Getuige de jaartalstenen (1711, 1774, 1814) is de sluis regelmatig hersteld of gewijzigd. Uit 1919 dateert het bijbehorende Gemaal Powel Bakhuis (Werverdijk 4), bestaande uit een pomphuis en een kolenloods. Het trafohuisje is uit 1947. Ten westen hiervan ligt de sluis in de Evergeune (Werverdijk ong.), een in oorsprong mogelijk 18de-eeuwse uitwateringssluis die in 1894 is vernieuwd. Het dijkmagazijn dateert uit circa 1900.