Monumenten in Nederland. Gelderland

Voorst

Dorp, ontstaan op een stroomrug van de IJssel en voor het eerst vermeld in 893. In de middeleeuwen lag het dorp aan de rivier en werd het hoofdplaats van het schoutambt Voorst, bestaande uit de parochies Voorst, Wilp, Twello en Terwolde. De rivier heeft zich later in oostelijke richting verplaatst. Vanaf de 19de eeuw kende Voorst een bescheiden groei.

De Herv. kerk (Schoolstraat 16), oorspronkelijk gewijd aan de Heilige Drievuldigheid, is een driebeukige pseudobasilicale kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van vijf geledingen met ingesnoerde naaldspits. De romaanse tufstenen toren met spaarbogen en boogfriezen stamt uit de tweede helft van de 12de eeuw. In de later verhoogde toren hangen twee door Gerhardt Schimmel gegoten klokken (1678 en 1680). In de 15de eeuw kwam eerst het met tufsteen beklede gotische koor tot stand en daarna het schip; vervolgens werd de toren opgehoogd. De kerk is hersteld in 1843.

Het interieur wordt in de zijbeuken gedekt door kruisribgewelven en in het middenschip en koor door een houten koofplafond; de gebeeldhouwde kraagstenen van de verdwenen kruisgewelven zijn nog aanwezig. In de noordbeuk bevindt zich een muurschildering van een abt (1566). Tot de inventaris behoren een preekstoel met dooptuin (midden 17de eeuw), diverse oude grafzerken - waaronder die van Anna van Appelthorn (†1693) -, het rouwbord voor Andries baron Schimmelpenninck van der Oye (†1776) en het door C.F.A. Naber gebouwde orgel (1843; gerestaureerd in 1983).

De Olde Wheme (Schoolstraat 31) is de voorm. pastorie, gebouwd rond 1843 in neoclassicistische vormen.

De voorm. Geref. kerk (Enkweg 1)

Voorst, Herv. kerk

is een zaalkerk uit 1896. Het ingangsportaal en de vensteromlijstingen zijn echter nog uitgevoerd in de vormen van de Willem II-gotiek. De pastorie (Rijksstraatweg 108) stamt uit circa 1870.

Scholen. De openbare lagere school (Schoolstraat 14), een middengangschool met neoclassicistische details, dateert uit 1908. De Chr. basisschool (Kerkstraat 27) is een drieklassige school uit circa 1910 met aangebouwde onderwijzerswoning.

Woonhuizen. Vroeg-19de-eeuws is het eenlaagspand Rijksstraatweg 34, dat heeft gediend als tolhuis. Voorbeelden van eenlaagse dorpshuizen zijn verder 't Keizershof (Binnenweg 1; circa 1860) en Rijksstraatweg 100 (circa 1870) met wenkbrauwen. Rijker is het uit circa 1880 daterende, tweelaagse gepleisterde neoclassicistische herenhuis Enkstein (Rijksstraatweg 102), met portiek op dorische zuilen. Jugendstildetails

Voorst, Geref. kerk

[p. 315]

en chaletstijl-elementen vertonen Rijksstraatweg 20 (circa 1910), Klein Wiardastate (Rijksstraatweg 72; 1910) en De Goede Rede (Schoolstraat 25; 1912); de laatste naar ontwerp van J.A. Heuvelink. Van zijn hand zijn ook de in ‘Um 1800’-stijl uitgevoerde villa Ruimzicht (Rijksstraatweg 69; 1917) en de villa Hoekskamp (Rijksstraatweg 106; 1926) met expressionistische details.

Boerderijen. De fraaie hallenhuisboerderij De Adelaar (Rijksstraatweg 49) heeft een 16de-eeuws dwars voorhuis met aan de zuidzijde een wapensteen en een in- en uitgezwenkte topgevel met vlakke bakstenen pilasters. Bij de hallenhuisboerderij 't Hoen (Hoenweg 9) is het dwarse voorhuis voorzien van de jaartalankers ‘1766’; in oorsprong zullen die echter ‘1667’ te zien hebben gegeven. Het woongedeelte is in de 19de eeuw verbouwd en gepleisterd. Een 18de-eeuwse oorsprong heeft Keizershofweg 3, een hallenhuisboerderij met hoge puntgevel. Groot Oerink (Kerkstraat 29) is een neoclassicistische boerderij uit circa 1870 met een dwars voorhuis voorzien van attiekvensters.

Windmolen ‘De Zwaan’ (Enkweg 44) is een achtkantige stellingkorenmolen met stenen voet en een met riet gedekte houten romp. De in 1842 te Uithuizen (Gr.) gebouwde molen is hier in 1904 geplaatst en is in 1967 en opnieuw in 1990 gerestaureerd.

De muziektent (Schoolstraat ong.) dateert uit 1928 en vertoont expressionistische details.

De Nijenbeek (bij Nijenbeekseweg 50). Van dit ten noordoosten van Voorst gelegen kasteel resteert na een beschieting in 1945 een schilderachtige ruïne, gevormd door de vroegere kasteeltoren en kelderresten van een zijvleugel. De zware vierkante kasteeltoren werd rond 1225 gebouwd op een eiland in de IJssel. Van 1361-'71 voegde men een ommuurde voorburcht toe. Kort na 1371 verhoogde men de kasteeltoren, kreeg de kelder een tongewelf en werd er een traptoren bij gebouwd voor een betere ontsluiting van de twee woonverdiepingen. De voorburcht werd in 1523 gesloopt, waarna de kasteeltoren aan de oostzijde een onderkelderde uitbouw kreeg. Willem Anne Schimmelpenninck van

Voorst, Ruïne kasteel De Nijenbeek (1994)

der Oye liet deze oostvleugel in 1778 verhogen. Zowel deze vleugel als de traptoren zijn in 1945 grotendeels verwoest. In de toren bevindt zich nog een gedeelte van een laat-gotische schoorsteenmantel.