Monumenten in Nederland. Gelderland

Steenderen

Steenderen, Hotel-restaurant J.F. Oltmansstraat 5

Dorp, ontstaan op een oeverwal van de IJssel en in 1046 voor het eerst genoemd als ‘Steenre’. In 1217 is er sprake van een parochiekerk. In 1762 teisterde een felle brand het dorp.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 20), oorspronkelijk gewijd aan St. Remigius, is een laat-gotische pseudobasiliek met driezijdig gesloten koor en een toren van vier geledingen met ingesnoerde spits. De twee onderste torengeledingen zijn 14de-eeuws. Rond 1440 kwam het koor met de recht gesloten zijkapellen tot stand; de kapel aan de noordzijde bevat de sacristie. Eind 15de of begin 16de eeuw verrees het driebeukige schip en werd de toren verhoogd. In de toren hangt een door Hendrick ter Horst gegoten klok (1635). Bij een brand in 1782 die ontstond als gevolg van blikseminslag, gingen onder meer de gewelven verloren. Bij de herbouw in 1783 naar plannen van Teunis Wittenberg bracht men houten plafonds aan en kreeg de toren een lage ingesnoerde spits. De houten kerkvensters dateren van een herstelling in 1836. De kerk is in 1966-'72 gerestaureerd.

Het interieur wordt gedekt door een houten gewelf, aangebracht bij de restauratie. Tot de inventaris behoren een preekstoel met doophek in Lodewijk XIV-vormen (1738) - afkomstig uit de afgebroken kerk te Bovenkarspel (NH) - en het vermoedelijk door Johannes Mitterreither gebouwde orgel (circa 1780; geplaatst in 1971).

De R.K. St.-Willibrorduskerk (Bronkhorsterweg 2) is een eenbeukige kerk met smaller, halfrond gesloten koor en een slanke toren van vier geledingen met ingesnoerde naaldspits. De kerk verrees in 1862-'64 naar plannen van H.J. Wennekers in een combinatie van neogotische en neoromaanse

[p. 293]

vormen. De gebrandschilderde ramen zijn van F. Nicolas (1887). Van de inventaris stammen alleen de kruiswegstaties uit de bouwtijd. In 1978 zijn opnieuw neogotische altaren (F.W. Mengelberg) geplaatst, afkomstig uit het Van Nispenhuis te Amsterdam. Voor de kerk staat het in 1945 door H. van Remmen ontworpen monument ‘Steenderen blijft Steenderen’.

Het raadhuis (Burg. Smitstraat 2) is ontstaan door verbouw van een herenhuis. Het kreeg in 1952 zijn huidige uiterlijk in de vormen van de wederopbouwarchitectuur naar plannen van A. Warnaar en S. van der Wal.

Woonhuizen. Het neoclassicistische eenlaagspand De Wheeme (Wheemeweg 5) stamt uit circa 1870, evenals Landlustweg 27, een herenhuis met aangebouwde kamer. Het uit 1893 daterende Meestershuis (Bronkhorsterweg 22) heeft eclectische details. Uit circa 1910 dateren het woon- en winkelpand Dorpsstraat 9a en het in ‘Um 1800’-vormen uitgevoerde herenhuis Steenhorst (J.F. Oltmansstraat 10).

Het hotel-restaurant J.F. Oltmansstraat 5 stamt uit de 19de eeuw en is in 1888 met een schuur uitgebreid. De aanbouw in jugendstil-vormen dateert uit 1906.

Boerderijen. Het hoge, in oorsprong 16de-eeuwse, huis Spijker (Spaensweertweg 2) maakt zeker sinds de 19de eeuw deel uit van een boerderij. De achtergevel van de vroeg-19de-eeuwse boerderij J.F. Oltmansstraat 7 bevat een 17de-eeuws leeuwenmasker. De midden-19de-eeuwse boerderij De Vree (J.F. Oltmansstraat 17) heeft een gepleisterd eenlaags voorhuis. Uit 1884 stamt de forse tweekapsboerderij Heeckerenskolk (Toldijksweg 3). Het voorhuis van de boerderij J.F. Oltmansstraat 8 is rond 1910 in kalkzandsteen opgetrokken.

De windmolen ‘Bronkhorstermolen’ (Emmerweg 1) is een ronde beltmolen voorzien van een met riet gedekte houten kap. De korenmolen is in 1844 gebouwd voor C. Breukink en W.H. Kets - ter plaatse van een dat jaar afgebrande standerdmolen - en in 1960 gerestaureerd.

Het trafohuisje (bij Bronkhorsterweg 2) werd rond 1922 gebouwd in expressionistische vormen naar plannen

Olburgen bij Steenderen, R.K. St.-Willibrorduskerk

van J. Gratama en G. Versteeg.

De R.K. St.-Willibrorduskerk van Olburgen (Olburgseweg 4), gelegen ten zuidwesten van Steenderen, is een driebeukige neogotische pseudobasiliek met puntgevels boven de zijbeuktraveeën, een driezijdig gesloten koor en een brede westbouw bekroond door een overhoeks geplaatste toren met ingesnoerde spits. De kerk verrees in 1869 naar ontwerp F.W. Mengelberg met G. te Riele als uitvoerend architect. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven, die rusten op achthoekige pijlers zonder kapitelen. De door het Bernulphusgilde vervaardigde inventaris is nog vrijwel compleet aanwezig; de altaren stammen uit 1876. De neogotische pastorie (Olburgseweg 2) op L-vormige plattegrond is in 1870 ontworpen door A. Tepe. Het kerkhof heeft een neogotische kapel annex baarhuisje en bevat het graf van Dorothea Visser (†1876), die gedurende haar leven regelmatig stigmata ontving.

Windmolen ‘De Hoop’ (Rhabergseweg 16), gelegen in het gehucht Rha ten zuidwesten van Steenderen, is een ronde beltmolen voorzien van een met riet gedekte houten kap. De korenmolen is in 1879 gebouwd voor W. Kanters, ter plaatse van een uit 1856 stammende voorganger, en in 1999 gerestaureerd.