Monumenten in Nederland. Gelderland

Terborg
(gemeente Wisch)

Kleine stad, ontstaan op een rivierduin van de Oude IJssel ‘bij de Borch’ van de Heren van Wisch. In 1419 kreeg Terborg stadsrechten. De groei bleef beperkt tot de bebouwing langs de Hoofdstraat. In 1531 nam Karel van Gelre de stad in. Door de vestiging van de ijzergieterij ‘Vulcaansoord’ (op de grens met Gaanderen) en het station (1883) kreeg Terborg een bescheiden centrumfunctie. Na de Tweede Wereldoorlog zijn aan de noordzijde aanzienlijke uitbreidingen gerealiseerd.

De Herv. kerk (Hoofdstraat 91), oorspronkelijk gewijd aan St. Georgius en St. Barbara, is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een sierlijke toren van drie geledingen met gezwenkte torenhelm voorzien van een koepeltje. De oude toren werd in 1723 door brand verwoest en vervolgens in 1746 herbouwd naar plannen van Gerrit Ravenschot; hiervan getuigt de gedenksteen in de sobere zandstenen toegangspoort. Het huidige schip verrees in 1844 ter vervanging van een schip uit 1409-'29. Het oudste deel van de kerk is het smallere en hogere koor, gebouwd in 1517 ter plaatse van een uit 1370 stammende kapel. In 1775 kreeg dit deel een stucplafond en in 1854 volgde de bouw van een koorportaal en sacristie in Willem II-gotiek en werd het koor gepleisterd. Tot de kerkinventaris behoren vier maniëristische grafzerken - de oudste is

Terborg, Herv. kerk

[p. 294]

Terborg, Kantongerecht

van Margrita van Duithe, gen. Buth (†1636) -, een door C.F.A. Naber gebouwd orgel (1847), een preekstoel en drie herenbanken (alle midden 19de eeuw).

De R.K. St.-Gregoriuskerk (Hoofdstraat 73) is een driebeukige neogotische kruiskerk met een toren van vier geledingen met ingesnoerde naaldspits. De toren verrees in 1877 naar ontwerp van A. Tepe. De oude kerk uit 1842 werd in 1913-'14 vervangen door de huidige naar plannen van J. Stuyt. Het neogotische retabel van het Maria-altaar bevat twee laat-gotische beelden (Maria met het Kind en St. Cunera).

Postkantoren. Het voorm. postkantoor Silvoldseweg 3-7, gebouwd in 1894 met directeurswoning, kantoor en aanbouw met wachtkamer, is uitgevoerd in neorenaissance-vormen. Het huidige postkantoor St.-Jorisplein 1 dateert uit 1939-'40. Het forse, massieve gebouw in zakelijke stijl is door G.C. Bremer ontworpen. Het reliëf met St. Joris en de draak is van P.G. Meertens.

Het kantongerecht (Silvoldseweg 10) verrees in 1896 naar plannen van W.C. Metzelaar. Het in chaletstijl uitgevoerde pand heeft een neorenaissancecartouche met het opschrift ‘kantongerecht’.

Wisch (Laan van Wisch 4), ook ‘Hof Terborg’ genoemd, wordt voor het eerst genoemd in 1207. Van vóór de verwoesting van 1528-'33 dateren de forse laat-15de-eeuwse ronde toren met vroeg-16de-eeuwse zeskantige traptoren, en mogelijk ook de vierkante toren. Deze torens staan respectievelijk aan de buitenhoek en aan de oostzijde van het in de 17de eeuw tot stand gekomen L-vormig huis. Hiervan verrees eerst de gedrongen noordvleugel - met jaartalsteen ‘1648’ - en kort daarop de lange smalle oostvleugel. In 1851 kwam Wisch in bezit van de familie Van Schuylenburch, die het geheel liet herstellen en pleisteren. Na zware schade in 1945 volgde herstel in 1951-'60 naar plannen van E.A. Canneman. Daarbij zijn inwendig diverse van elders afkomstige onderdelen in Lodewijk-stijlen aangebracht. Het huis wordt omgeven door een fraai park, waarvan de aanleg tot circa 1775 teruggaat en midden 19de eeuw zal zijn aangepast.

Woonhuizen. De statige neoclassicistische villa Silvoldseweg 19 werd in 1852 gebouwd voor de koopman T. Hassels. In opdracht van kantonrechter L.H.W. Losecaat Vermeer verrees in 1854 de gepleisterde villa Silvoldseweg 17. Het bijbehorende koetshuis werd in 1907 verhoogd en diende van 1907 tot 1917 als pension ‘Rozenhof’. In de tuin bevindt zich de voorm. Oude Isr. begraafplaats, waarvan de aanleg mogelijk teruggaat tot 1723; de graven dateren uit de periode 1864-1932. Het Richtershuis (Doetinchemseweg 6-8) is een woonhuis annex leerlooierij uit circa 1860. Wijnhandelaar J.A. Deurvorst liet rond 1880 het pand Hoofdstraat 85 bouwen, een fors huis annex wijnpakhuis met neoclassicistische- en neorenaissance-elementen. De voorm. Herv. pastorie, Hoofdstraat 98, verrees in 1891 in rijke neorenaissancevormen naar ontwerp van H.J.L. Ovink. De villa Voorbroek 1 kwam in 1928 met garage tot stand in expressionistische vormen naar plannen van R.W.J. van Wezel voor H.A.Z. van Ditzhuyzen.

Het voorm. station (Stationsweg 25) is in 1883 gebouwd voor de Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij. Het eenvoudige neoclassicistische en oorspronkelijk eenlaagse gebouw kreeg in 1916 een verdieping met bovenwoning, een zijvleugel en een vestibule. Sinds 1979 is hier een architectenbureau gevestigd. Het tegenover gelegen stationskoffiehuis (Stationsweg 16) uit circa 1890 vertoont neorenaissancevormen.

De spekslagerij annex worstfabriek (Stationsweg 6), bestaande uit een woonhuis met achterliggend bedrijfsgedeelte, is in 1890-'91 gebouwd in een combinatie van neoclassicistische en neorenaissance-elementen voor P.L.M. Oorsprong.

Begraafplaatsen. Aan de Silvoldseweg ligt een complex van vier begraafplaatsen. De Oude Alg. begraafplaats (Silvoldseweg 64) werd in 1829 aangelegd. De cippus met vaas voor J.A.L.F.C. baron van Nagell (†1831) is gemaakt door G.J. Lode. De in 1833 ingezegende R.K. begraafplaats (Silvoldseweg 62) heeft pastoorsgraven en een baarhuis uit circa 1870. In 1891 is aan de oostzijde van de oude de nieuwe Alg. begraafplaats (Silvoldseweg 64) aangelegd. Centraal daarin ligt de rotonde met predikantengraven, waaronder die voor Van Everdingen (†1893) en Stramrood (†1919). Tenslotte legde men in 1929 de Nieuwe Isr. begraafplaats (Silvoldseweg 66) aan. Het hek en het metaarhuisje hebben een verzorgde traditionalistische vormgeving.