Rijswijk
(gemeente Buren)
Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug van de Neder-Rijn en voor het eerst vermeld in 866. Langs de Rijnbandijk en de haaks daarop gelegen Kerkstraat ontwikkelde zich een gestrekt dorp.
De (Herv.) Martinuskerk (Kerkstraat 2) is een driebeukige pseudobasilicale kerk met driezijdig gesloten koor en een slanke ongelede toren met ingesnoerde spits. Haaks op het koor staat een consistoriekamer. De onderbouw van de toren dateert uit de 14de eeuw, de bovenbouw is rond 1500 van afbraakmateriaal opgetrokken. Het koor kwam rond 1500 tot stand. Het schip en de sacristie zijn in het tweede kwart van de 16de eeuw gebouwd, toen ook de hele kerk van gewelven werd voorzien. Tussen 1860 en 1870 heeft men de zijbeuktraveeën aan weerszijden van de toren verwijderd en kregen de zijbeuken aan de westzijde neogotische toegangen. Kerk en toren werden gepleisterd en men verving de gotische vensters door gietijzeren ramen. De kerk is in 1991-'93 gerestaureerd onder leiding van P.D. van Vliet.
Het interieur wordt gedekt door netgewelven (schip en koor) en kruisribgewelven (zijbeuken). De kerk bevat een graftombe voor de familie Van Brakellvan Borssele (1692). Tot de inventaris behoren enkele oude zerken, een Tiengebodenbord (1685, vleugelstukken circa 1860), een preekstoel (circa 1860) en een door J.F. Witte gebouwd orgel (1875). De voorm. pastorie (Kerkstraat 2) is een hallenhuisboerderij met dwars voorhuis uit 1842.
Boerderijen. Aan de buitendijkse zijde van de Rijnbandijk staan enkele gepleisterde kleine dijkboerderijen, zoals de tweebeukige boerderij Rijnbandijk 60 - met een 17de-eeuwse kern -, Rijnbandijk 62-64 (begin 19de eeuw) en Rijnbandijk 70 (circa 1850). Aan de binnendijkse zijde staan hallenhuisboerderijen met een dwars voorhuis. Laat-18de-eeuws is Rijnbandijk 237-239. Midden-19de-eeuwse voorbeelden zijn: Rijnbandijk 233, met twee schuurbergen, Rijnbandijk 243, De Looikamp (Rijnbandijk 223), met bakhuis, en Rijnbandijk 245, met een driehoekig uitgebouwde middenpartij. De uit circa 1870 daterende boerderij De Wildeman (Rijnbandijk 231) heeft een breed voorhuis met lage verdieping. Aan de Middelweg staan de gepleisterde boerderijen Middelweg 1 en Middelweg 16 uit de eerste helft van de 19de eeuw, beide mogelijk met een oudere kern.
De windmolen ‘De Hoop’ (Molenweg 1) is een ronde bakstenen grondzeiler voorzien van een met dakleer gedekte houten kap. Deze 18de-eeuwse molen is in 1967 gerestaureerd.
Auteursrechtelijk beschermd