Rheden
Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op de zuidoostflank van de Veluwestuwwal bij de overgang naar het rivierdal van de IJssel. Rheden kwam tot ontwikkeling aan de weg van Arnhem naar Zutphen en dankt zijn naam aan de bezittingen van Frederik van Rheede in deze omgeving rond 1300. In 1919 werd aan de oostzijde van het dorp een machinefabriek gevestigd. Na de Tweede Wereldoorlog is het gebied tussen de weg en de IJssel geheel bebouwd geraakt.
De
Herv. kerk (Dorpsstraat 51) is een forse driebeukige pseudobasiliek met driezijdig gesloten koor en een toren van vier geledingen met puntdak. De romaanse tufstenen toren verrees in de eerste helft van de 12de eeuw. In de toren hangen een klok van François en Pieter Hemony (1647) en een klok van Rutger Peckel (1671). Het huidige gotische koor kwam in de 15de eeuw tot stand ter vervanging van een bestaand koor. De onderbouw heeft een tufsteenbekleding. De sacristie (nu consistorie) is uit dezelfde tijd. In 1505 was de vernieuwing van het schip gereed; dit bouwdeel is eveneens bekleed met tufsteen. De
Rheden, Herv. kerk
kerk is in 1901-'04 gerestaureerd, naar plannen van J.Th.J. Cuypers, de toren in 1930.
Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven (koor) en netgewelven (schip). De kerk bevat drie platen van kalksinter waarvan één met een afbeelding van Maria en de aartsengel Gabriël (begin 13de eeuw); de twee andere zijn in 1620 en 1774 hergebruikt als zerken voor graven van kosters. Tot de inventaris behoren verder een preekstoel (17de eeuw), een koorhek (17de eeuw) - nu geplaatst tussen de zuilen van de orgelgalerij -, een herenbank (derde kwart 18de eeuw) met de wapens van de geslachten Van Renesse van den Brink en Van Spaen van Ringenberg en een door A. Meere gebouwd orgel (1816), uitgebreid door E. Leichel (1878). De gebrandschilderde koorvensters stammen uit circa 1920.
De R.K. St.-Martinuskerk (Mauritiusstraat 47) is een driebeukige neoromaanse kruiskerk met terzijde geplaatste toren, gebouwd in 1927-'28 naar plannen van J. Stuyt ter vervanging van een kerk uit 1876. De door atelier F.W. Mengelberg vervaardigde preekstoel is afkomstig uit de oude kerk.
De voorm. openbare lagere school (Mr. B. van Leeuwenplein 3) is in 1865 gebouwd als vierklassige gangschool en kreeg in 1881 een extra lokaal. De onderwijzerswoning (Mr. B. van Leeuwenplein 5) stamt uit 1885.
Landhuizen. Het uit 1854 daterende landhuis van het landgoed Heuven (Heuvenseweg ong.) is in 1940 afgebroken. Wel resteren delen van de landschappelijke aanleg uit 1860, naar plannen van S.A. van Lunteren; deze aanleg is in 1889 aangepast door L.A. Springer. Het neoclassicistische koetshuis, met details in de stijl van de Willem II-gotiek, kwam in 1861 tot stand voor J.W. Wurfbain, vermoedelijk naar ontwerp van M.G. Tétar van Elven. Op het landgoed staat verder een prefab blokhutbouw (Heuvenseweg 7) van de Noorse Strömmen Traevarefabrik. Deze woning is hier in 1903 geplaatst in opdracht van J.G. Wurfbain. De Rhederhof (Arnhemsestraatweg 54) is een statig gepleisterd landhuis met middenrisaliet, gebouwd rond 1855 in neoclassicistische vormen voor mevrouw J.H. Engelen. Het forse gepleisterde landhuis De Valkenberg (Arnhemsestraatweg 12) verrees in 1866 voor S.W. Ruijssenaers. Het huis heeft een middenrisaliet en een portiek met dorische zuilen. Eind 19de eeuw zijn haaks op het huis zijvleugels opgetrokken. De paardenstal is in 1922 gebouwd in expressionistische vormen, naar plannen van G.J. Uiterwijk.
De boerderij Laakweg 19 is een hallenhuisboerderij voorzien van een voorhuis met wolfdak en de jaartalankers ‘1770’.
Het dubbele woonhuis Veerweg 97 dateert uit circa 1880 en lijkt op een hallenhuisboerderij.
Horeca. Het hotel-restaurant De Roskam (Arnhemsestraatweg 62, Worth-Rheden) is in 1899 gebouwd in rijke chaletstijl naar plannen van J.Th.J. Cuypers. Het smalle, rijzige café Ons Huis (Arnhemseweg 7) uit 1909 is gebouwd in jugendstil-vormen.
De NV. machine- en motorenfabriek, voorheen Thomassen & Co. (Havelandseweg 6) werd in 1919 in Rheden gevestigd. De grote montagehal naar plannen van A. Beltman stamt uit 1921 en werd in 1928 uitgebreid. Daarna volgden nog diverse verbouwingen.
Het station (Dr. Langemeijerweg 16a) is een eenlaags gebouw met overstek
Auteursrechtelijk beschermd