Monumenten in Nederland. Gelderland

Neede

Dorp, ontstaan op de zuidflank van de stuwwalhelling de ‘Needse berg’ en gelegen aan de hessenweg van Deventer naar Vreden. Neede wordt voor het eerst in 1188 genoemd. In de late middeleeuwen werd het dorp onderdeel van de heerlijkheid Borculo. In 1884 kwam het aan de thans verdwenen spoorlijn Winterswijk - Hengelo (Ov.) te liggen; in de nabijheid werden twee textielfabrieken gevestigd. Een windhoos trof het dorp in 1925. Na de Tweede Wereldoorlog is Neede vooral aan de noord- en oostzijde aanzienlijk uitgebreid.

[p. 234]

Neede, Arbeiderswoningen Wilhelminastraat

De Herv. kerk (Kerkplein 1) is een zaalkerk met een toren van drie geledingen met tentdak. De laat-gotische toren verrees omstreeks 1506 en heeft een ingangsportaal in Baumberger zandsteen met flamboyante tracering. De oude kerk werd in 1846-'48 vervangen door een zaalkerk naar plannen van J.B. van Zalingen. In 1945 brandden kerk en toren uit, waarna met gebruikmaking van het muurwerk herbouw volgde naar plannen van G. Feenstra. In het torenportaal staan een in 1930 gevonden, beschadigde vroeg-16de-eeuwse Piëta en een Ecce Homo. De beschadigde torenklok stamt uit 1507.

De R.K. St.-Caeciliakerk (Borculoseweg 45) is een driebeukige basiliek met iets hoger koor, gebouwd in 1948-'50 in neoromaanse vormen naar plannen van Joh.H. Sluijmer ter plaatse van een voorganger uit 1898.

Het raadhuis (Oudestraat 23) is een wit gepleisterd pand met chalet-sierspant, gebouwd in 1911 voor A.J.G. ter Weeme. In 1927 kwam het als raadhuis in gebruik, waarna uitbreidingen volgden in 1969 en 1980.

De Kamp (Peppelendijk 8) is een voorm. havezathe op rechthoekige plattegrond. Het oorspronkelijke gebouw in maniëristische vormen werd volgens een opschrift boven de hoofdingang in 1636 gebouwd voor Otto Gansneb genaamd Tengnagel. Bij een verbouwing in 1789 verdwenen de topgevels en kreeg het gebouw een schilddak en schuifvensters. Het interieur van het in 1988 gerestaureerde huis bevat een maniëristische schouw met kwabmotieven.

Woonhuizen. In het dorp is een aantal forse herenhuizen bewaard gebleven. Neoclassicistisch van vorm zijn: Stationsweg 12-14 (circa 1860), Nieuwstraat 2 (circa 1870) en Olthuizermaat (Stationsweg 11, circa 1890). Eclectische details hebben De Voort (Oudestraat 1, rond 1880) en de eenlaagspanden Stationsweg 4 (circa 1860) en Oudestraat 20 (circa 1880). Uit circa 1895 dateren de fabrikantenvilla Bleekenesch (Stationsweg 8) in neorenaissance-vormen en het huis La Tour (Stationsweg 13-15a) met neorenaissance-details en een mogelijk iets oudere ronde toren opzij. De arbeiderswoningen Ruwenhofstraat 10-16 en Wilhelminastraat 1-52 werden rond 1910 in traditionalistische vormen gebouwd voor de werknemers van de textielfabriek A.J. ten Hoopen.

Boerderij ‘De Meijer’ (Hessenweg 2) is een hallenhuisboerderij met dwars voorhuis voorzien van de jaartalankers ‘1735’. De deel is in 1898 vernieuwd.

Van de textielweverij firma Ter Weeme & Zn. (Wheemerstraat 17), opgericht in 1870, bestaan nog enkele gebouwen die teruggaan tot 1893. Van 1893 tot 1966 maakte bureau Beltman de plannen voor verbouwingen en nieuwe gebouwen. Sinds 1971 biedt het complex plaats aan de firma Elias Jorzolino.

Het voorm. station (Stationsweg 44), gebouwd in 1883 voor de Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij, is een eenvoudig neoclassicistisch gebouw, dat in 1909 een extra wachtkamer kreeg. Het station deed tot 1937 dienst.

Windmolen ‘De Hollandse Molen’ (Diepenheimseweg 23) is een ronde stellingmolen met een rieten kap en een lage stelling op standvinken. Deze korenmolen is in 1926-'27 gebouwd ter vervanging van een in 1925 verwoeste standerdmolen uit 1733 en is gerestaureerd in 1998.

De Alg. begraafplaats (Haaksbergsestraat 17), gesticht rond 1830, bevat onder meer een graf met obeliskvorm voor Q.G.N. Heereman (†1875).

Noorddijk. Gehucht ten noordwesten van Neede. De voorm. openbare lagere school (Schoolweg 11) is in 1889 gebouwd als drieklassige gangschool met onderwijzerswoning (Schoolweg 9). De hallenhuisboerderij Erve Kolkman (G.L. Rutgersweg 9) heeft

Rietmolen bij Neede, R.K. St.-Caeciliakerk

een voorhuis uit 1798, een deel uit 1853 en een schuur uit 1914.

Rietmolen. Dorp gelegen ten oosten van Neede. De R.K. St.-Caeciliakerk (Past. E.M. van Everdingenstraat 34) is een achtkante koepelkerk met zeer slanke, terzijde staande toren met uivormige spits. De krachtig vorm gegeven kerk met traditionalistische details verrees in 1931-'32 naar plannen van C. Hardeman ter plaatse van een uit 1835 stammende voorganger. Boerderij Teesselinkweg 3 is een hallenhuisboerderij met een voorhuis uit 1831 en een endskamer uit 1791.