Nederhemert-Zuid
(gemeente Zaltbommel)
Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug. Het oorspronkelijke dorp (Neder)hemert wordt in 814 voor het eerst vermeld. Door het graven van de Afgedamde Maas werd dit dorp in 1480 gescheiden in Nederhemert Noord- en Zuidzijde. Sinds het graven van het Heusdensch Kanaal en de Bergsche Maas in 1904 ligt het dorp op een eiland. Vlakbij het dorp ligt kasteel Nederhemert. De dorpsbebouwing concentreert zich bij de kerk.
Kasteel Nederhemert (Kasteellaan 1), gelegen op een omgracht terrein, heeft zich ontwikkeld vanuit een rechthoekige woontoren uit circa 1300. In het tweede kwart van de 14de eeuw werd een ommuring met ronde hoektoren toegevoegd en in de loop van de tijd zijn diverse woonvertrekken en torenvormen tegen deze ringmuur gebouwd. Het binnenplein is begin 19de eeuw bebouwd. Na een brand in 1945 is herstel uitgebleven, waardoor het complex thans in ruïneuze staat verkeert. Van de 16de-eeuwse rechthoekige fortificatie rond het kasteel is nog een gedeelte van de voorwal met twee bastions herkenbaar. Ten zuiden van het kasteel en ten oosten van de Kasteellaan bevindt zich het restant van een redoute uit 1589, het Oude Fort of Kleine Schans. Dit redoute, thans ook Oude Schans genoemd, maakte in de 17de eeuw - met de fortificatie rond het kasteel - deel uit van de verdediging van Holland.
De Herv. kerk (Kerklaan 5), oorspronkelijk gewijd aan St. Servatius, bestaat slechts uit een driezijdig gesloten laat-gotisch koor uit 1550-'60. Het bijbehorende schip uit 1633 en de grotendeels 14de-eeuwse toren zijn in 1944 verwoest. De vroegere omtrek van toren en schip wordt aangegeven door lage muren. Hierin zijn stenen opgenomen die herinneren aan verbouwingen van de kerk in 1633 en 1836. Het resterende gedeelte kreeg bij het herstel rond 1955 aan de zijde van het schip een nieuwe voorgevel met portaal en een geveltoren met tentdak.
In de kerk staat een 17de-eeuwse preekstoel, waarvan de voet uit 1708 en het klankbord en de trap uit 1836 dateren. Tot de inventaris behoren verder: twee rouwborden uit 1726 (van Otto Frederik van Vittinghoff en Margaretha van Randwijck) en enkele belangrijke marmeren epitafen waaronder een door N. Seunties vervaardigd monument voor Otto Frederik van Vittinghoff (†1726) in Lodewijk XIV-vormen, een epitaaf uit 1750 voor Stephania Anna Amaranta van Vittinghoff (†1750), een epitaaf in Lodewijk XVI-stijl (1773) voor Adrianus graaf van Lynden (†1754), een epitaaf voor Otto Frederik graaf van Lynden (1788) en een epitaaf uit 1870.
De voorm. pastorie (Kasteellaan 8), thans ‘Huize Wielestein’, heeft een gepleisterde voorgevel met eclectische elementen.
Woonhuizen. Het mogelijk 18de-eeuwse dwarse huis Kasteellaan 5-7 heeft een rieten wolfdak en een ingang in de zijgevel. Vroeg-19de-eeuws is Kerklaan 3, een dwars huis met hoog schilddak en aan de achterzijde een uitbouw met lessenaarsdak.
Boerderijen. De gepleisterde hallenhuisboerderij
De Hoef (Kasteellaan 10) heeft een dwars voorhuis met omlijste ingang en hoog rieten schilddak. De boerderij is in 1660 gebouwd in opdracht van Nicolaes de Graeff. Op het erf staat een hooiberg.
Kerklaan 12 is een 18de-eeuwse krukhuisboerderij met
Nederhemert-Zuid, Boerderij De Hoef
Bern bij Nederhemert-Zuid, Gemaal
dwarsdeel en voorhuis met opkamer.
De duikersluis in de Bergsche Maasdijk, ten zuiden van Nederhemert-Zuid, dateert uit 1893 en is de oudste betonnen duikersluis in Nederland. De fronten aan weerszijden van de dijk bestaan uit metselwerk. De duikersluis was zowel een inlaat- als een spuisluis.
Bern. Dit gehucht ten oosten van Nederhemert-Zuid is ontstaan bij de norbertijnerabdij van Berne, die in 1579 is verlaten en verwoest. Het pand Kloosterstraat 2 zou de voormalige, mogelijk 16de-eeuwse, abdijbrouwerij zijn. Deze brouwerij lag buiten de muren van de abdij. Na verwoesting in 1945 is het pand in 1950 ingrijpend gerestaureerd onder leiding van D. Verheus. Het ten oosten hiervan gelegen gemaal in de Afgedamde Maas (Bergse Maasdijk 1), dateert uit circa 1880 en bestaat uit twee haaks op elkaar staande, deels gepleisterde gebouwtjes met neogotische elementen.
Auteursrechtelijk beschermd