Lunteren
(gemeente Ede)
Dorp, ontstaan op de westrand van de Veluwestuwwal en uitgegroeid tot een dorp met lintbebouwing. In 1566 werd Lunteren een zelfstandige parochie. Een brand in 1850 verwoestte een belangrijk deel van het dorp. In 1902 kreeg Lunteren een station aan de nieuwe spoorlijn Nijkerk-Ede. Na de Tweede Wereldoorlog is Lunteren in noordwestelijke richting uitgebreid.
De Herv. kerk (Dorpsstraat 34), oorspronkelijk gewijd aan St. Antonius, is een eenbeukige kerk met driezijdige koorsluiting, forse dubbele dwarsbouw en een toren van drie geledingen met traptoren en ingesnoerde spits. De toren verrees in het derde kwart van de 15de eeuw. Van de in 1571 gewijde parochiekerk resteert enkel de koorsluiting. Bij een verbouwing in 1761, naar plannen van Helmert van Baack, kwam tegen deze koorsluiting een dwarsbouw tot stand, die in 1804 werd verdubbeld ten koste van het middeleeuwse schip. Beide dwarsbouwen heeft men in 1878 vernieuwd en in 1913 voorzien van portalen met neogotische details. In 1921-'22 volgde een verdere verbouwing en vernieuwing. De toren is in 1908 hersteld. Tot de inventaris behoren een laat-17de-eeuwse preekstoel, die in 1761 uit Wageningen werd overgeplaatst, en een vroeg-19de-eeuws orgel, dat in 1876 uit Bredevoort werd overgebracht.
De Geref. kerk (Oranjestraat 33) is een zaalkerk met terzijde staande toren, gebouwd in 1958 in traditionalistische vormen naar plannen van J. van der Top.
Het herstellingsoord ‘Mens en Samenleving’ (Boslaan 68) werd in 1900 gesticht door de Bond van Nederlandsche Onderwijzers en in 1906 uitgebreid. Na een brand is het in 1932 herbouwd in traditionalistische vormen naar plannen van J. Grijpma.
Woonhuizen. De onderwijzerswoning Kerkplein 1 (1883) en de eenlaagse villa Euterpe (Dorpsstraat 35; circa 1885) vertonen eclectische details. Kweker F. Hassley liet in 1905 de gepleisterde villa Rosmersholm (Dorpsstraat 14) bouwen met chaletstijlvormen. Elementen van die stijl vertoont het houten zomerhuis Dennenhorst (Boslaan 82), opgetrokken naar plannen van A. Kool voor de Rotterdamse koopman A.E. Dinger. Het in 1906 met jugendstil-elementen gebouwde eenlaagspand 'd Eekhorst (Dorpsstraat 202) heeft een opgetrokken middenrisaliet met in- en uitgezwenkte ‘Kaapse gevels’. W.O.J. Nieuwenkamp maakte het ontwerp voor G.J. Wilbrink. Jugendstil-details vertonen ook de villa's Dannenborgh (Dorpsstraat 8; circa 1910) en De Eerdbeek (Dorpsstraat 22; 1911), naar plannen van J.G. Eijlander. Expressionistisch van vorm is de door D.J. Heusinkveld ontworpen villa De Konijn (Molenweg 80) uit 1916, met een tuin naar plannen van D.F. Tersteeg. De villa De Lindenhoek (Dorpsstraat 26) uit 1935 is uitgevoerd in baksteen-functionalisme.
Horeca. Het rond 1890 gebouwde hotel Floor (Dorpsstraat 36) is een eenlaagspand met opgetrokken middenrisaliet in chaletstijl-vormen. Het parkhotel Hugo de Vries (Dorpsstraat 11) uit 1904-'05, naar plannen van A. Kool, vertoont jugendstil-elementen.
De winkel Stationsstraat 47-49 is een hoekpand met winkelpui, opgetrokken rond 1905 in lichte verblendsteen en met jugendstil-details.
Boerderijen. De Veluwse hallenhuisboerderij
Klein Altena (Meulunterseweg 7) stamt uit 1718. Vergelijkbaar is de boerderij
De Vaarkamp (Postweg 64) uit 1720. Op het erf staan twee vijfzijdige, met riet gedekte kapbergen. De wit gepleisterde modelboerderij
De Zaaier (Bisschopweg 37) is in
Lunteren, Uitzichttoren in het Buurtbosch
1913-'14 gebouwd naar plannen van R. van 't Hoff en rond 1940 uitgebreid.
De windmolen ‘De Hoop’ (Dorpsstraat 158) is een achtkantige grondzeiler met gepotdekselde houten voet en een met riet gedekte romp, gebouwd in 1855 voor A.J. Ross en gerestaureerd in 1974.
Het voorm. station (Spoorstraat 2), met bovenwoning en een lagere aanbouw, werd in 1902 gebouwd voor de Spoorwegmaatschappij ‘De Veluwe’. Het gebouw vertoont neorenaissance-details en heeft een houten perronoverkapping.
De uitzichttoren (Boslaan 92) in het Lunterse Buurtbosch, is een vijflaagse toren, ontstaan in opdracht van de notaris J.H.Th.W. van der Ham. Hij liet in 1913 op het hoogste punt van de in zijn opdracht beboste voormalige markegronden aanvankelijk een theekoepel bouwen, maar liet deze in 1916 vervangen door een belvédère naar ontwerp van de jugendstil-illustrator W.O.J. Nieuwenkamp. Later werden nog twee bouwlagen toegevoegd.
De Bruinhorst (Luntersekade 1). Dit landhuis, gelegen bij het dorp Ederveen ten zuidwesten van Lunteren, verrees in 1879 voor mw. Reiger op de plaats van een ouder huis. Het eclectische landhuis heeft een driezijdig uitgebouwde
Auteursrechtelijk beschermd
