Monumenten in Nederland. Gelderland

Lichtenvoorde

Dorp, ontstaan aan de voet van het Oost-Nederlands Plateau bij een voorde in de Baaksche Beek. Bij de al in 946 genoemde nederzetting stichtte Giselbert, heer van Bronkhorst, in 1277 een kasteel. Tot een eigen parochie kwam het in de middeleeuwen echter niet. De heerlijkheid kwam in 1776 aan stadhouder Willem V, waarna rond 1780 het kasteel werd gesloopt. Met de fabrieken van Sterenborg en Hulshof kreeg Lichtenvoorde in de 19de eeuw een aanzienlijke leer- en schoennijverheid.

De Herv. kerk (Rentenierstraat 9) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van twee geledingen met ingesnoerde naaldspits. Bij de bouw van de kerk in 1648 nam men de laat-gotische koorsluiting op van een in 1496 gestichte kapel. In 1762 kreeg de toren een nieuwe spits. Rond 1900 zijn kerk en toren gepleisterd. Tot de inventaris behoren een grafzerk voor richter Henricus Baerman (1647), een preekstoel (1682) en een door J. Ambrost gebouwd orgel (1842).

De rijzige R.K. St.-Bonifaciuskerk (Rapenburgsestraat 23) is een driebeukige neogotische kruisbasiliek voorzien van een toren met achtkantige lantaarn en naaldspits. De kerk verrees in 1912-'13 naar plannen van W. te Riele ter plaatse van een voorganger uit 1819. De door atelier F.W. Mengelberg vervaardigde

[p. 220]

Lichtenvoorde, Woonhuis Rentenierstraat 37-39

neogotische inventaris bleef grotendeels bewaard. De pastorie (Rapenburgsestraat 21) uit 1923 is ontworpen door J.H. Hogenkamp.

De Geref. kerk (Nieuwe Maat 9) is een zaalkerk uit 1933, gebouwd naar een expressionistisch ontwerp van H.J. Wikkerink.

Het voorm. Richtershuis ('t Hof 2), een pand met hoog schilddak, stamt uit 1675, maar kreeg volgens de jaartalankers zijn huidige gedaante in 1702.

Scholen. De voorm. openbare lagere school (Dijkstraat 30-32) met onderwijzerswoning (Dijkstraat 28-28a) is in 1887 gebouwd naar plannen van H.J.L. Ovink. De school werd in 1923 ingericht voor Chr. onderwijs. De R.K. St.-Jorisschool (Varsseveldseweg 14) verrees rond 1900.

Het raadhuis (Varsseveldseweg 2) kwam in 1905 tot stand naar plannen van J.J. Post. Bij een ingrijpende verbouwing in 1940 kreeg het zijn huidige gedaante in traditionalistische vormen. De uitbreiding dateert uit 1992-'94.

Woonhuizen. Het vroeg-19de-eeuwse diepe dorpswoonhuis Rapenburgsestraat 3 kreeg rond 1910 een winkelpui. Notaris J.E. de Voogt liet in 1879 het pand Broekboomstraat 29-31 bouwen, een fors neoclassicistische herenhuis met kantoor. Eveneens neoclassicistisch is Rapenburgsestraat 15 (1900), gebouwd naar plannen van L.G. Richter voor notaris D. Hesselink. Neorenaissance-details heeft het voor H.A. Hulshof gebouwde herenhuis Markt 1 uit 1902. Het

Lichtenvoorde, Leerfabriek Hulshof's Vereenigde Fabrieken

woon- en winkelpand Markt 2 uit 1903 vertoont jugendstil-elementen naar plannen van J.J. Post. Hij ontwierp ook de villa Rentenierstraat 37-39 (1906-'07) voor H.B. Sterenborg in chaletstijl met jugendstil-details. Het uit 1905 daterende huis Herwalt (Dijkstraat 35) is ontworpen door L.G. Richter.

Café ‘De Koppelpaarden’ (Rapenburgsestraat 20) is een pand met expressionistische hoektoren met helm, gebouwd in 1926 naar plannen van J. Huinink voor H.W.J. Sterenborg.

Bedrijfsgebouwen. De mogelijk 18de-eeuwse voorm. hoefsmederij (Varkensmarkt 7) is in vakwerk uitgevoerd. De leerfabriek ‘Hulshof's Vereenigde Fabrieken’ (Aaltenseweg 2-4) is een fors gebouw met sprinklertoren, gebouwd in 1920 nadat de voorganger uit 1897 was afgebrand. Het gewapend betonskelet heeft een baksteenbekleding in ‘Um 1800’-vormen naar plannen van C.T. Steinert uit Frankfurt am Main (D). De voorm. eierhal (Varsseveldseweg 36) is in 1941 in sober functionalistische vormen gebouwd naar plannen van J. Huinink.

De Koningssteen (Markt bij 2) is een zwerfkei die hier in 1874 is geplaatst ter herdenking van het 25-jarig jubileum van koning Willem III. Het beeld van de leeuw (1897) is in 1966 vernieuwd.

De Oude Alg. begraafplaats (Vragenderweg ong.), aangelegd in 1828, heeft een baarhuisje uit circa 1860. Belangrijke graven zijn die van schoenfabrikant B. Sterenborg (†1905) en van H. Wamelink (gemaakt door W.J.K. Führen); de grafsteen van G. Heuzinkveld is voorzien van bladmotieven. De twee laatstgenoemde stammen uit circa 1910.

Lievelde. Dit dorp ten noorden van Lichtenvoorde is ontstaan bij het in 1878 geopende station. Het Groot-Seminarie Paters Maristen (Loreto) (Kloosterstraat 5) verrees in 1950-'51 in de stijl van de Bossche school naar plannen van J. van der Laan. De door W.P.V. Dijkman ontworpen R.K. Christus Koningkerk (Koningsplein 3) uit 1953-'54 is een goed voorbeeld van een moderne kerk geïnspireerd op de romaanse basiliekbouw. De gave hallenhuisboerderij Erve Kots (Eimersweg 4), gelegen ten noorden van Lievelde, is in de 17de eeuw als lös hoes gebouwd. In de 18de eeuw werd het uitgebreid met een weefkamer, een karnkamer en een endskamer. B.A. Weenink richtte de van binnen in oude staat verkerende boerderij als museum in. Aan de oorspronkelijk op het erf aanwezige waterput, bijenstal en bakoven, zijn later een lös hoes uit Lonneker toegevoegd (met gevelsteen ‘1772’) en een van elders in Lievelde afkomstige rosmolen, in de vorm van een oliemolen met kollergang.