Monumenten in Nederland. Gelderland

Kerk Avezaath
(gemeente Buren)

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op een stroomrug. Langs twee evenwijdige wegen, de Achterstraat en de Dorpsstraat, kwam een gestrekt esdorp tot ontwikkeling. Door uitbreidingen na 1945 aan de oost- en de westzijde is die dorpsstructuur nog moeilijk herkenbaar.

De Herv. kerk (Daver 15) is een eenbeukige kerk met smaller, driezijdig gesloten koor en een ingebouwde toren van twee geledingen met twee zware steunberen en een ingesnoerde spits. Het schip en de bovenbouw van de toren zijn gepleisterd. De toren heeft een 11de-eeuwse tufstenen onderbouw; de bovenbouw dateert vermoedelijk van rond 1640. In de 14de eeuw heeft men de onderbouw aan drie zijden met spitsboogdoorgangen naar de kerk geopend. Het laat-gotische koor met tufsteenbanden stamt uit circa 1500. Het romaanse schip is in 1861 naar plannen van J. van der Toorn vervangen door het huidige neogotische schip, met aan de noordzijde een portaal. De kerk is in 1980-'81 gerestaureerd onder leiding van C.L. Temminck Groll. Het koor wordt gedekt door een stenen netgewelf, dat in het schip in stuc is geïmiteerd; bij de restauratie is dit stucgewelf geheel vernieuwd. Op de torenpijlers bevinden zich 14de-eeuwse schilderingen (St. Agatha en Maria Magdalena) en op het koorgewelf 16de-eeuwse rankenschilderingen. De kerk bevat een door K.M. van Puffelen gebouwd orgel (1882).

De voorm. lagere school (Daver 24) en de bijbehorende onderwijzerswoning (Dorpsstraat 2) zijn twee evenwijdig gelegen, gepleisterde panden uit 1841. De school heeft rechts een lagere aanbouw met ingang.

Woonhuizen. Het omgrachte, statige landhuis Huize Teisterbant (Dorpsstraat 29) dateert uit circa 1800. Het gepleisterde huis met souterrain heeft een middenrisaliet met omlijste ingang, hardstenen trap en bekronend ijzeren hekwerk. Op de nok van het schilddak staat een koepeltorentje met klok en uurwerk. Dorpsstraat 6 is een gepleisterd blokvormig pand uit circa 1860. De uit circa 1925 stammende villa Dorpsstraat 27 is voorzien van een opvallende polygonale hoektoren met tentdak.

Boerderijen. Een 18de-eeuwse kern heeft de hallenhuisboerderij Walburg (Daver 9). Het dwarse, deels onderkel-

[p. 211]

derde voorhuis kreeg een lage verdieping in de eerste helft van de 19de eeuw. Toen is ook de vloedschuur gebouwd. De aangebouwde woning aan de rechterzijde kwam rond 1900 tot stand. Noordereind 10 is een gepleisterde hallenhuisboerderij met dwars voorhuis voorzien van de jaartalankers ‘1725’. Waarschijnlijk vroeg-19de-eeuws is de gepleisterde krukhuisboerderij Achterstraat 38. Uit de 19de eeuw dateert een groot aantal hallenhuisboerderijen met dwars voorhuis; diverse van deze boerderijen hebben een (rieten) schilddak bij het voorhuis en aan de achterzijde een dakoverstek. Goede voorbeelden uit de eerste helft van de 19de eeuw zijn Landzicht (Daver 13), met een wit geschilderd herenhuis als voorhuis, en Huis Steenakker (Noordereind 3), met een gepleisterd tweebeukig voorhuis. De boerderij Achterstraat 40 is een voorbeeld van rond 1850, maar onderging in de 20ste eeuw wijzigingen. Naast de boerderij staat een bakhuis annex schuur. De gepleisterde boerderij Noordereind 5 uit circa 1860 heeft eclectische vormen.

Kapel Avezaath (gemeente Tiel). Dit dorp ten zuiden van Kerk Avezaath is in de vroege middeleeuwen ontstaan op een stroomrug van de Waal. De Herv. kerk (Zoelensestraat 2) is een zaalkerk met hoger, driezijdig gesloten koor en een geveltoren met ingesnoerde spits. Het later gepleisterde schip dateert uit de 14de eeuw, het laat-gotische koor uit het midden van de 16de eeuw. De kerk is verbouwd in 1705 en kreeg in 1783 een geveltoren. Bij de restauratie van de kerk in 1977-'78, onder leiding van C.L. Temminck Groll, is die geveltoren opnieuw opgemetseld. Het koor heeft inwendig een kruisribgewelf, het schip

Kerk-Avezaath, Villa Dorpsstraat 27

een vlakke houten zoldering. Tot de inventaris behoren een 17de-eeuws doophek, een preekstoel met Lodewijk XV-decoratie (1772) en een door P. van Dam gebouwd orgel (1917). Ten oosten van de kerk ligt op een verhoging de familiebegraafplaats Versteegh, gesticht in 1854 door M.J. Versteegh, burgemeester van de Avezathen en Zoelen en bewoner van Huis Het Teisterbant. Het terrein wordt omheind door een ijzeren hek met gecanneleerde gietijzeren hoekpilaren. Interessante hallenhuisboerderijen met dwars voorhuis zijn het vroeg-19de-eeuwse ‘Jochmanshof’ (Laageinde 3), met tweebeukig voorhuis, de iets jongere ‘Hoeve Zuiderweert’ (Moleneind 18) en ‘De Cromme Maen’ (Laageinde 45) met de jaartalankers ‘1864’. Uit circa 1880 dateert de boerderij Zoelensestraat 30 met een voorhuis tussen topgevels en een schuur met dakoverstek aan de achterzijde. Op het erf staat een schuurberg.