Hengelo
Dorp, ontstaan op een dekzandgebied aan de hessenweg van Zutphen naar Bocholt. Het dorp wordt voor het eerst genoemd in 963. In 1152 is er sprake van een parochiekerk. Münsterse troepen verwoestten het dorp in 1666. In de 19de eeuw waren er diverse klompenmakerijen.
De Herv. kerk (Kerkstraat 8), oorspronkelijk gewijd aan St. Remigius, is een laat-gotische pseudobasiliek met driezijdig gesloten koor en een forse toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits. Het koor, met aan de noordzijde een sacristie en aangrenzende kapel, is rond 1400 gebouwd. De laatgotische toren met tufstenen speklagen verrees midden 15de eeuw. In de toren hangen een klok uit 1406 en een door Peter van Trier gegoten klok uit 1612. Het huidige schip kwam eind 15de eeuw tot stand, waarbij de zijbeuken langs de toren zijn doorgetrokken. De kerk is in 1839 hersteld en onderging in 1955-'60 een algehele restauratie. Het interieur bevat in het koor vroeg-15de-eeuwse muurschilderingen met voorstellingen van de Twaalf Apostelen in architectonische omlijstingen. Tot de inventaris behoren een 17de-eeuwse preekstoel en een door J. Proper gebouwd orgel (1894).
De R.K. St.-Willibrorduskerk (Spalstraat 30) is een driebeukige neoclassicistische kerk voorzien van een geveltoren van drie geledingen met achtkantig opzetstuk en naaldspits. De in 1842-'43 naar plannen van H. Bauer gebouwde kerk vormt één geheel met de pastorie (St.-Michielsstraat 1). De toren is na stormschade in 1884 hersteld. Bij een ingrijpende verbouwing van de kerk in 1924, naar plannen van H.C.M. van Beers, zijn gebrandschilderde ramen van de Gebr. Asperslagh aangebracht.
Het raadhuis (Raadhuisstraat 20) werd in 1851 gebouwd als openbare lagere school en na een verbouwing in 1886, naar plannen van H. Enklaar, als raadhuis ingericht. Verdere uitbreidingen volgden in 1936 en 1982-'83.
Het voorm. postkantoor (Raadhuisstraat 23-25) is een pand uit 1911-'13 met gepleisterde daklijst en een geveltop met chalet-elementen.
Landhuizen. In de directe omgeving van Hengelo staan enkele landhuizen met landgoed. De voorm. havezate 't Kervel (Kervelseweg 36-38) stamt in aanleg uit 1400 en heette toen Meijerink. Het huidige gepleisterde huis verrees in 1870 naar plannen van H.J. Wennekers. Na in 1917 als klooster te zijn ingericht, werd het 1921 uitgebreid. Het koetshuis verbouwde men in 1951 tot gastenverblijf. Het klooster deed als zodanig dienst tot 1985. Het Regelink (Regelinklaan 3) is een statig neoclassicistisch landhuis, voorzien van een middenrisaliet met fronton en ionische pilasters, gebouwd in 1832 voor J.A. van Heeckeren. Uit circa 1850 dateert het gepleisterde neoclassicistische landhuis Ruurloseweg 26. Het gepleisterde huis Het Meenink (Meeninklaan 5) uit circa 1860 bezit een driezijdige erker; de in 1872 aangebrachte verdieping is in 1976 verwijderd.
Woonhuizen. Het gepleisterde neoclassicistische herenhuis
Dorpszicht
Hengelo, Landhuis Het Regelink
(Spalstraat 25-25a) dateert uit circa 1820 en is uitgebreid rond 1900 en in 1933. In opzet stamt het timmermansbedrijf van B. Thüss,
Bleekstraat 4, uit 1847; de schuur is in 1907 toegevoegd. Het woonhuis
Spalstraat 16 verrees rond 1870 en vertoont eclectische details. Uit circa 1905 dateren het woon- en winkelpand
Kerkstraat 17 en het hotel-café-restaurant
Spalstraat 5, met een veranda in chalet-stijl.
Boerderijen. De hallenhuisboerderij 't Hof (Hofstraat 3) bevat een kapspant met de jaartallen 1767 en 1792. Het woonhuis is echter rond 1840 gebouwd en in 1913 ingericht als woning voor burgemeester A. Reijnst. Andere hallenhuisboerderijen zijn Varsselseweg 43, uit het begin van de 19de eeuw, en Meeninklaan 7, met een dwars woonhuis uit 1853 en twee stallen uit 1863.
't Zelle (Ruurloseweg 92), gelegen ten noordoosten van Hengelo, is een statig landhuis, dat waarschijnlijk in 1792 is gebouwd met een laag souterrain en een bel-etage; de vestibule heeft nog een stucplafond uit die tijd. Na in 1838 in bezit te zijn gekomen van de familie van Dorth tot Medler, kreeg het een neoclassicistisch aanzien en werd de voorzijde verhoogd met een verdieping. De drie bouwhuizen stammen uit de bouwtijd van het huis. Vlakbij (Ruurloseweg) staat op de grens met de gemeente Ruurlo een laat-19de-eeuwse hardstenen grenspaal.
Keijenborg. Dit dorp ten zuiden van Hengelo is eind 17de eeuw ontstaan als katholieke enclave en kreeg in 1784 een eerste schuurkerk. De hallenhuisboerderij ‘Booltink’ (Past. Thuisstraat 6) bevat mogelijk 17de-eeuwse vakwerkresten en een gevelsteen uit 1537 (afkomstig van een gesloopt boerderijdeel); het dwarse voorhuis stamt uit 1752. De R.K. St.-Johannes de Doperkerk (Kerkstraat 7) is een driebeukige pseudobasiliek met een korte, ongelede toren met tentdak, gebouwd in 1931-'32 naar plannen van J. Stuyt ter plaatse van een uit 1841 stammende voorganger. Tot de inventaris behoren twee, mogelijke 16de-eeuwse, kruisbeelden, een neogotisch hoofdaltaar uit de voorganger van de kerk en kruiswegstaties van Jos. ten Horn (circa 1932). De neoclassicistische pastorie (Kerkstraat 9) stamt uit 1843. Het R.K. klooster
Auteursrechtelijk beschermd