Monumenten in Nederland. Gelderland

Heerewaarden
(gemeente Maasdriel)

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op een smalle oeverwal tussen Maas en Waal. Heerewaarden wordt voor het eerste vermeld in 997. De rivieren hebben door hun veranderende loop de ontwikkeling van het dorp bepaald.

De Herv. kerk (Hogestraat 20) is een zaalkerk met driezijdige koorsluiting en een ingezwenkte topgevel voorzien van een geveltoren met ingesnoerde naaldspits. De kerk verrees in 1849-'50 ter vervanging van een voorganger uit 1608, die weer een verwoeste middeleeuwse kerk verving. Het gebouw vertoont neogotische invloeden, zoals de ezelsrugbogen van vensters, deur en galmgaten. Tot de inventaris behoren een preekstoel in Lodewijk XIV-stijl (1738) en een door de firma E. Leichel & Zn. gebouwd orgel (1897).

Het raad- en polderhuis (Hogestraat 26) is een L-vormig pand uit 1891, gebouwd in rijke neorenaissance-stijl naar ontwerp van J. Groenendael. Het souterrain herbergde het cachot en de brandspuit. Op de bel-etage bevonden zich de raadkamers voor zowel Burgemeester en Wethouders als het Polderbestuur. Het gebouw is in 1953 voorzien van een aanbouw en in 1990 verbouwd.

De voorm. openbare lagere school (Hogestraat 12) is in 1880 gebouwd op de vluchtheuvel die in 1864 is aangelegd na de watersnoodramp van 1861. Het rechter deel van het U-vormige gebouw was ingericht als onderwijzerswoning (Variksestraat 1).

Woonhuizen. De veelal gepleisterde, kleine eenlaagspanden aan de Noorderhoek dateren uit circa 1850 en zijn van oorsprong visserswoningen,

Heerewaarden, Raadhuis en Herv. kerk (1995)

zoals Noorderhoek 6 en Noorderhoek 15. Eclectische vormen hebben het in 1873 als kosterij gebouwde pand Hogestraat 5, met mezzanino en tot topgevel opgetrokken middenrisaliet, en het huis Hogestraat 7 uit circa 1875. Het neoclassicistische herenhuis De Voorzorg (Hogestraat 28-30) werd in 1879 gebouwd voor steenfabrikant A. Ambrosius. De invloed van het rationalisme is herkenbaar bij de villa Het Uilennest (Hogestaat 15) uit 1905. Het interieur is uitgevoerd met jugendstil-elementen. Het L-vormige huis Johanna (Hogestraat 11) is in 1926 gebouwd naar ontwerp van de gebroeders Van 't Hooft. Expressionistische elementen heeft Hogestraat 44, een huis uit 1934 met hoog zadeldak.

Boerderijen. Uit de eerste helft van de 19de eeuw stammen de hallenhuisboerderijen Hogestraat 14, met dwars voorhuis, en Hogestraat 13, met hoger voorhuis en zadeldak tussen topgevels.

Het voorm. veerhuis ‘'t Oude Veerhuis’ (Veerstraat 12-14) is een T-vormig pand uit 1875, waarvan de voorgevel van het dwarse voorhuis naar de Maas is gekeerd.

Het trafohuisje (Hogestraat 22) is in 1921 gebouwd in zakelijk-expressionistische vormen, waarschijnlijk naar ontwerp van G. Versteeg sr.

Verdedigingswerken. Ten noorden van Heerewaarden ligt het voorm. fort De Voorn of fort Nassau. Van deze laat-16de-eeuwse zeshoekige schans met bastions zijn nog twee bastions herkenbaar. Op het terrein bevindt zich een hallenhuisboerderij (Voorne 13) met een uit 1889 daterend fors dwars voorhuis met neoclassicistische vormen. Op het ommuurde erf staat verder een personeelswoning met een mogelijk laat-16de-eeuwse kelder, behorend tot de voormalige fortbebouwing. Ten zuidwesten van Heerewaarden bevindt zich het voorm. fort Nieuw Sint Andries (Sint Andries 1). De restanten van dit in 1815-'16 naar ontwerp van W. Valter aangelegde vijfhoekige fort liggen bij het kanaal van St. Andries. Dit kanaal verbindt de Waal en de Maas en heeft een sluis uit 1934.