Monumenten in Nederland. Gelderland

Epe

Esdorp, ontstaan in de middeleeuwen aan de rand van het Veluws massief. De in 1176 voor het eerst vermelde kerk was de moederkerk van enkele kerken op de noordoostelijke Veluwe. De dorpsbebouwing concentreerde zich aanvankelijk langs de weg Apeldoorn-Zwolle en langs de Beekstraat. De aanleg van het station Epe (1886) had een ontwikkeling van het dorp in oostelijke richting tot gevolg. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp vrijwel geheel omringd door uitbreidingswijken.

De Herv. kerk (Hoofdstraat 76), oorspronkelijk gewijd aan St. Martinus, is een driebeukige pseudobasilikale kerk met een driezijdig gesloten koor en een

Epe, Herv. kerk (1994)

ingebouwde toren van vier geledingen met ingesnoerde naaldspits. De tufstenen onderbouw van de toren is romaans en heeft rondboogfriezen. De in opzet 12de-eeuwse toren is waarschijnlijk in de eerste helft van de 13de eeuw verhoogd met een geleding en nog eens rond 1400, waarbij voor de galmgaten romaanse deelzuiltjes zijn hergebruikt. Het met tufsteen beklede laat-gotische koor kwam in zijn huidige vorm aan het eind van de 14de eeuw tot stand; van de romaanse voorganger bleef de triomfboog bewaard. Het met tufsteen beklede, driebeukige schip is rond 1401 [d] opgetrokken ter vervanging van een eenbeukig schip. In de hoek tussen zuidbeuk en koor staat een sacristie uit circa 1500. Het kerkinterieur wordt gedekt door kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren een laatgotisch hardstenen doopvont (15de eeuw), een eiken koorhek (deels vroeg-16de-eeuws) en een orgel van A. Meere (1809, vernieuwd 1901). De voorm. pastorie (Stationsweg 27) is in 1922 gebouwd.

De voorm. (Herv.) Gemeentewoning Epe (Stationsstraat 23-25) is een U-vormig eenlaags gemeenschapshuis, gesticht in 1911 door dominee Prins en gebouwd in late neorenaissancestijl naar ontwerp van J.J., M.A. en J. van Nieukerken.

De Geref. kerk (Deventerweg 36) is een eenvoudige zaalkerk uit 1937.

Het voorm. raadhuis (Stationsstraat

[p. 170]

2) is in 1852-'54 gebouwd naar ontwerp van B. Looman in neoclassicistische stijl. In 1909 werd naar plannen van gemeenteopzichter Noorman een verdieping toegevoegd.

Woonhuizen. In eclectische stijl opgetrokken zijn de blokvormige villa's Vijvervreugd (Beekstraat 1), uit 1872, Beekstraat 9-11 en Stationsstraat 13, uit circa 1885. Elementen van de chaletstijl vertoont de villa Stationsweg 17 (circa 1885). De in 1914 gebouwde, wit gepleisterde villa Kolthoven (Tongerenseweg 118) is uitgevoerd in ‘Um 1800’-stijl. Het uit circa 1920 daterende Huize Norel (Heerderweg 51) vertoont rationalistische vormen. Uit dezelfde tijd stamt De Kroeskamp (Kromme Allee 2), ontworpen in Engelse landhuisstijl.

De Landbouwcoöperatie (Paasvuurweg 7) is een omstreeks 1930 gebouwd pakhuis met rechthoekig depot en vierkante silotoren.

Boerderijen. De hallenhuisboerderij Veldhoeve (Dellenweg 1) dateert mogelijk uit het midden van de 18de eeuw. De boerderij 't Witteveen (Eperweg 27) heeft een gaaf vroeg-19de-eeuws dwars voorhuis. Buiten Epe liggen enkele, in oorsprong 18de-eeuwse, hallenhuisboerderijen. Uit 1711 stamt De Achterste Molenhoeve (Woesterbergweg 2) - met waardevolle interieurelementen - en uit 1715 de boerderij Hagedoornsplaats (Zuukerweg 77). Interessant zijn verder Le Chevalierlaan 13 (1718), Wisselseweg 80 (1740) en Dijkhuizerweg 29 (1758).

Watermolens. Ten zuiden van Epe staat De Kopermolen (Kopermolenweg 5), een bovenslagwatermolen met oorspronkelijk gangwerk aan de Klaarbeek. De 18de-eeuwse kopermolen werd in 1745 ingericht als papiermolen en fungeert sinds 1891 als korenmolen. Het molengebouw is deels in baksteen en deels in hout uitgevoerd. De watermolen is in 1975 gerestaureerd. De Zuukermolen (Gelriaweg 22) is een 18de-eeuwse watermolen aan de Klaarbeek. Oorspronkelijk was het een dubbele molen, maar de huidige korenmolen heeft één bovenslagrad.

Emst. Dit buurtschap ten zuiden van Epe kwam in de 19de eeuw tot ontwikkeling. Het fabriekscomplex Utermöhlen

Epe, Watermolen De Kopermolen (1992)

(Vaassenseweg 71) ontstond in 1871 als wasserijcomplex. De oudste gebouwen op het terrein dateren van 1909 toen hier de wattenfabriek Utermöhlen werd gevestigd, zoals de voorm. directeurswoning, enkele bedrijfshallen en een machinehuis met schoorsteen. In het machinehuis staan twee stoommachines uit 1909 en 1912. Ook de gepleisterde dienstwoningen Zwarteweg 4-8 zijn uit circa 1910. De rond 1930 gebouwde Herv. kerk (Vaassenseweg 1) is een kruiskerk voorzien van een toren van vier geledingen met zadeldak. Rond het dorp liggen enkele 19de-eeuwse hallenhuisboerderijen, zoals Smallertsweg 6 (begin 19de eeuw) en Hanendorperweg 62 (1851). Andere interessante voorbeelden zijn te vinden in het nabijgelegen buurtschap Hanendorp, zoals de mogelijk 18de-eeuwse boerderijen Gortelseweg 73 en Hanendorperweg 113; vroeg-19de-eeuws zijn Hanendorperweg 112, 114 en 116.