Elst
Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug. Al in de Romeinse tijd was ter plaatse bewoning. De oude, oorspronkelijk vrijwel ronde, dorpskern ligt rond de tegenwoordige Dorpsstraat. In de Tweede Wereldoorlog werd Elst zwaar getroffen. Na de wederopbouw is het dorp in noordelijke en later in westelijke en zuidelijke richting uitgebreid.
De
Herv. kerk (Grote Molenstraat 2), oorspronkelijk gewijd aan St. Werenfried, heeft een tweebeukig schip, een driezijdig gesloten koor en een toren met een onderbouw van twee geledingen met omloop en een hoge achtkantige opbouw van twee geledingen met korte spits en peervormige bekroning. Onder de kerk bevinden zich restanten van twee Romeinse tempels uit de eerste eeuw na Chr. en van een kleine Karolingische kerk uit de 8ste eeuw. Die kerk werd in de 10de eeuw vergroot en kreeg een uitgebouwde crypte voor de relieken van St. Werenfried. In de 11de eeuw heeft men de crypte verlengd en er een romaans koor op gebouwd. Tegen dit koor kwam in de 14de of in de eerste helft van de 15de eeuw de huidige, onderkelderde consistorie tot stand. Het romaanse koor werd rond 1450 vervangen door het tegenwoordige gotische koor. Tussen circa 1455 en 1484 verrezen het schip en de rijke, in Nederrijnse gotiek uitgevoerde
Elst, Herv. kerk
Elst, Landgoed Schoonderlogt, poortgebouw
toren in tufsteen en baksteen. In de toren hangt een door Gerhart Schimmel gegoten klok (1705). De in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigde kerk is ingrijpend gerestaureerd in 1949-'53 onder leiding van H.A. en G. Pothoven. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven. De kerk bevat een preekstoel uit 1793.
De R.K. St.-Werenfriduskerk (Dorpsstraat 31) is een lange driebeukige basilicale kerk met vierzijdige apsis. De kerk verrees in 1950-'51 naar ontwerp van G.M. Leeuwenberg ter vervanging van de in 1944 verwoeste neogotische voorganger uit 1906-'08. De voorm. neogotische pastorie (Dorpsstraat 38) dateert uit 1877.
Het raadhuis (Dorpsstraat 67) is een uit 1869 daterend, statig blokvormig pand met neoclassicistische elementen. Het is uitgebreid in 1935, 1982 en 1989.
De voorm. openbare lagere school met onderwijzerswoning (Bachstraat 53) is in 1890 naar ontwerp van J.W. Boerbooms gebouwd als een middengangschool met zes lokalen.
Woonhuizen. Uit 1812 dateert de kern van Dorpsstraat 61, een fors T-vormig neoclassicistisch herenhuis met winkel. De gepleisterde Villa Colorita (Rijksweg Zuid 11) is in 1907 gebouwd in opdracht van Th.E.J. baron van der Feltz en vertoont chaletstijlelementen. Eclectische vormen heeft de gepleisterde dubbele villa Stationsstraat 10-12 uit circa 1880. Aan en nabij de Stationsstraat ontstonden tussen 1905 en 1925 meer villa's, zoals de gekoppelde en gepleisterde villa's Stationsstraat 13-17 (1906) en de deels gepleisterde villa Sonnevanck (Stationsstraat 11; 1907) met vakwerkelementen. Stationsdwarsstraat 1-3 is een gepleisterd dubbel huis uit circa 1910 met jugendstil-kenmerken. Het rond 1925 gebouwde dubbele woonhuis Stationsstraat 19-21 heeft expressionistische vormen.
Boerderijen. Mogelijk 18de-eeuws is de gepleisterde hallenhuisboerderij Snodenhoeksestraat 20. Uit 1820 stamt de voorm. boerderij De Hucht (Stationsstraat 24), een grote hallenhuisboerderij met deels dubbel, dwars voorhuis met veranda. Het achterhuis en de aangebouwde dubbele schuren dateren uit 1855. Een vergelijkbare, gepleisterde boerderij is De Haer (Rijksweg Zuid 88), die zijn huidige vorm rond 1860 kreeg. P.J. van de Sandt liet in 1869 de herenboerderij Huis Reet (Wolfhoeksestraat 3) bouwen, voorzien van baksteendecoraties en met een bijschuur. Het oorspronkelijke achterhuis is in 1969 afgebrand.
Schoonderlogt (Logtsestraat 4-6). Van dit voorm. landgoed, gelegen ten westen van Elst, resteren de gepleisterde boerderij en het opmerkelijke poortge-
Auteursrechtelijk beschermd