Elspeet
(gemeente Nunspeet)
Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op de Veluwse zandgronden. Het gave kernesdorp is een beschermd dorpsgezicht. Elspeet is recent naar het oosten uitgebreid.
De Herv. kerk (Nunspeterweg 5) is een neogotische kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een toren van twee geledingen met ingesnoerde achtkantige spits. Het koor stamt uit de 15de eeuw en is in 1841 wit gepleisterd. De toren heeft een 15de-eeuwse kern, maar is rond 1800 geheel nieuw beklampt. In de toren hangen: een klok van Henricus Meurs (1612) en twee klokken van François Hemony (1659). Het oude schip heeft men in 1920 vervangen door een T-vormige kerkruimte in neogotische vormen.
De pastorie (Nunspeterweg 4) is een neoclassicistisch herenhuis uit 1851. In de grote pastorietuin staan een achtkantige bakstenen tuinkoepel en een koetshuis. Het nabijgelegen neoclassicistische eenlaagspand Nunspeterweg 12 uit circa 1850 is mogelijk gebouwd als zondagsschool.
Windmolen ‘De Hoop’ (Molenweg 12) is een beltkorenmolen, waarvan de belt deels vervangen is door een stelling. De molen, met achtkantige houten romp en een met riet gedekte kap, was oorspronkelijk een poldermolen te Westzaan en is in 1897 voor J.J. Smink overgebracht.
Boerderijen. Rond het dorp liggen verschillende hallenhuisboerderijen, veelal van het Veluwse type. De boerderij Nunspeterweg 47-49 heeft een bakstenen topgevel, gedateerd 1690. Uit de 18de eeuw stammen Apeldoornseweg 13 (1734) en Nunspeterweg 72; de laatste is gemetseld met een afwisseling van lagen gele en rode baksteen. In de 19de-eeuwse voorgevel van het dwarse voorhuis van Staverdenseweg 3 zitten de jaartalankers ‘1760’. De boerderij Oude Garderenseweg 173 is rond 1900 gebouwd.
Noorderheide (Elspeterbosweg 177). Dit landgoed ten noordoosten van Elspeet heeft als kern een L-vormig eenlaags landhuis met dienstvleugel. Bij de oprijlaan staat een dubbele dienstwoning. Het in traditionalistische vormen uitgevoerde complex werd in 1938-'39 gebouwd voor D.G. van Beuningen naar ontwerp van F.A. Eschauzier, die waarschijnlijk ook de tuin bij het huis ontwierp.
Op de nu deels beboste heide ten zuiden van het huis liet D.G. van Beuningen in 1938 een bijzonder stelsel van in baksteen en beton uitgevoerde waterwerken aanleggen in de vorm van beken, vijvers, watervalletjes en bruggetjes, alsmede twee pompstations.
Elspeet, Landgoed Noorderheide
Auteursrechtelijk beschermd