Monumenten in Nederland. Gelderland

Eerbeek
(gemeente Brummen)

Dorp, ontstaan op de oostflank van de Veluwestuwwal nabij de spreng van de Eerdbeek. Tot 1857 kerkte men vanuit Eerbeek in het nabijgelegen Hall. Vanaf de 18de eeuw groeide het dorp uit tot een centrum van papierfabricage. Begin 20ste eeuw waren hier vijf papierfabrieken gevestigd, met de N.V. Veerenigde Papierfabrieken (later KNP) als grootste. Na de Tweede Wereldoorlog verrezen aan de noordzijde nieuwe woonwijken, terwijl de zuidzijde bepaald bleef door papierfabrieken als Coldenhove en Koninklijke Schut.

Huis te Eerbeek (Prof. Weberlaan 1) is een in oorsprong 14de-eeuwse havezate van het geslacht Van Bronckhorst. Van het laat-middeleeuwse huis bleef één onderkelderde vleugel bewaard. J.H. Berns liet dit restant begin 19de eeuw verbouwen en in 1872 kreeg het zijn huidige gepleisterde neoclassicistische aanzien met bordes. Het in een landschappelijke parkaanleg gelegen landhuis is nu in gebruik als conferentieoord.

De Herv. kerk (Dr. Gunningstraat 27) is een zaalkerk met een terzijde staande toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. De huidige kerk verrees in 1930 naar plannen van H. van der Kloot Meijburg ter vervanging van een kerk uit 1857. De toren uit 1858-'59 bleef bestaan, maar kreeg een klamplaag en een nieuwe spits. De neoclassicistische pastorie (Dr. Gunningstraat 15-27) stamt uit 1888.

Woonhuizen. Op het terrein van de KNP-vouwkartonfabriek (nu Mayr-Melnhof) staan de neoclassicistische fabrikantenvilla Loubergweg 20 (circa 1895) en de fabrikantenvilla Kloosterstraat

Eerbeek, Watermolen De Korenbloem

13 (1901), de laatste in sobere neorenaissancestijl (verhoogd in 1914). Andere interessante villa's in Eerbeek zijn 't Hungeling (Lageweg 42) uit circa 1900 en Sonnekempe ('t Hungeling 5) uit circa 1920.

De schaapskooi (Coldenhovenseweg 95) dateert uit de tweede helft van de 19de eeuw; in de omgeving stonden vroeger veel van deze schaapskooien.

Watermolen ‘De Korenbloem’ (Kanaalweg 1) is een bovenslagmolen op de Eerdbeek, vanouds behorend tot Huis te Eerbeek. Een watermolen ter plaatse wordt voor het eerst vermeld in 1395. Het huidige molenhuis stamt uit circa 1860 en was ingericht als olie- en korenmolen, maar bevat nu enkel nog het waterrad van de oliemolen. Het geheel is in 1967 gerestaureerd.

Het station (Stationsstraat 2) is in

[p. 160]

1886 gebouwd voor de Nederlandsche Locaalspoorweg-Maatschappij (verhoogd in 1905). Na de sluiting in 1945 is het station sinds 1975 weer in gebruik als halte voor de museumspoorlijn van de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij Apeldoorn-Dieren.

De muziektent ('t Hungeling ong.) uit 1951 is een goed voorbeeld van een na-oorlogse muziektent met slanke zuilen van gewassen beton.

Hall. Dorp gelegen ten oosten van Eerbeek. De Herv. kerk (Dorpsstraat 57), oorspronkelijk gewijd aan St. Liudger, is een tweebeukige pseudobasiliek met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. Deze laat-gotische kerk heeft speklagen van tufsteen en stamt uit de tweede helft van de 15de eeuw. De noordbeuk is begin 16de eeuw toegevoegd. De kerk is in 1911-'14 gerestaureerd naar plannen van W. te Riele. Het interieur wordt gedekt door netgewelven op korte kolonetten; de noordbeuk heeft graatgewelven. De rijke, gerestaureerde gewelfschilderingen tonen hoofdzakelijk rankwerk, maar ook een Christus- en een Mariafiguur, voorstellingen van evangelisten en wapenschilden. De schilderingen in het koor dateren van kort na het huwelijk van Frederik van Bronkhorst en Machteld van den Berg in 1492. De schilderingen in het schip kwamen tot stand vlak nadat Joost van Bronkhorst in 1516 in het huwelijk trad met Maria van Hoya. Tot de inventaris behoren enkele 16de- en 17de-eeuwse grafzerken en een door J. van Loo gebouwd orgel (1866, gerestaureerd in 1983). Buiten de kerk bevindt zich aan de zuidzijde een vroeg-19de-eeuwse grafsteen met empiredetails voor de familie Berns. De hallenhuisboerderij ‘De Ponge’ (Slatweg 15) stamt uit 1752. De villa ‘Leusveld’ (Rhienderensestraat 24) is in 1911 gebouwd in neorenaissance-vormen voor de heer Nairac. Het middenrisaliet gaat over in een klokkentoren.