Bronkhorst
(gemeente Steenderen)
Kleine stad, ontstaan op een oeverwal van de IJssel nabij de plaats waar de Grote Beek uitmondde. Hier verrees in de 12de eeuw het huis Bronkhorst. Op de voorburcht ontstond een planmatige nederzetting met een kapel (gesticht in 1360). Kort na het verkrijgen van stadsrechten in 1482 versterkte men de ommuring en voorzag men deze van twee stadspoorten. Een brand verwoestte de kleine stad in 1633. Nadat in 1795 de heerlijkheid was opgeheven, werd het kasteel in 1828 grotendeels gesloopt. Bronkhorst is een beschermd stadsgezicht en staat toeristisch bekend als de kleinste stad van Nederland.
Bronkhorst, Huis Ophemert
De kasteelheuvel (bij Kasteelweg 1) is een verhoogd terrein met funderingsresten van het in 1828 grotendeels gesloopte kasteel. Het toen resterende vierkante huis kwam in 1879 in bezit van A.J.P. Metelerkamp en werd in 1902 afgebroken. Het neoclassicistische bouwhuis (Kasteelweg 5) uit circa 1879 is bewaard gebleven.
De voorm. kapel (Kapelstraat 2), thans Herv. kerk, is een eenbeukig godshuis met driezijdige sluiting en toegangsportaal. Het bevat mogelijk nog enig 15de-eeuws muurwerk. Na de stadsbrand in 1633 kreeg het zijn huidige kap met dakruiter. Daarin hangt een klok uit 1638. In 1842 werd de kapel tot school verbouwd. Bij de ingrijpende restauratie in 1960-'61, naar plannen van W.A. Heineman, verwijderde men de 19de-eeuwse pleisterlaag en kreeg het gebouw weer steunberen. Het interieur bevat een kabinetorgel uit 1750, vermoedelijk vervaardigd door A.A. Hinsz.
Ophemert (Bovenstraat 12), ook ‘Hoge Huis’ genoemd, is een in 1633 voor richter Bernhardus Buck opgetrokken, fors gebouw met speklagen en een zadeldak tussen maniëristische, gezwenkte zijgevels. De roedenvensters zijn eind 18de eeuw aangebracht; het gebouw zal toen als boerderij dienst zijn gaan doen. De drie gekoppelde schuren zijn in 1896 toegevoegd.
Woonhuizen. Het enige tweelaags huis in Bronkhorst is Kasteelweg 2, dat in zijn huidige vorm mogelijk uit het begin van de 19de eeuw dateert. Vanwege de aangebouwde 19de-eeuwse schuur heeft het - net als veel andere huizen in Bronkhorst - een agrarisch karakter (akkerburgerhuis). Een herbergfunctie hebben De Gouden Leeuw (Bovenstraat 2), een vroeg-17de-eeuws langgerekt pand met trapgevel, en het Wapen van Bronckhorst (Gysbertplein 1344 1), dat dateert uit de tweede helft van de 19de eeuw. Voorbeelden van dwarse huizen zijn Bovenstraat 1, een laat-18de-eeuws huis met schuurgedeelte, en Onderstraat 1, uit het begin van de 19de eeuw; de moderne etalagekasten zijn naar vroeg-19de-eeuws voorbeeld gemaakt. Dwarse huizen met haaks schuurdeel zijn de in oorsprong 18de-eeuwse voorm. poortwachterswoning Onderstraat 4 en het uit circa 1850 stammende Onderstraat 5. Huizen met een agrarisch karakter uit de eerste helft van de 19de eeuw zijn: Bovenstraat 10, Kapelstraat 1, Uilenhoek 2 en Onderstraat 2; het laatste heeft een uitgebouwd afdak boven de ingang. Een overwegend agrarisch karakter - met baanderdeuren onder een wolfdak - hebben de mogelijk 17de-eeuwse hallenhuizen Boterstraat 1, 3-5 en 7. Het huis Onderstraat 10 heeft de jaartalankers ‘1770’. Vroeg-19de-eeuws is 't Hof 2. Tot de jongere bouwkunst behoren de neoclassicistische notabelenwoning Bovenstraat 4 (circa 1860) en het sober expressionistische huis Onderstraat 8a (circa 1920).
Auteursrechtelijk beschermd