Monumenten in Nederland. Gelderland

Boven-Leeuwen
(gemeente West Maas & Waal)

Dorp, ontstaan op een brede oeverwal van de Waal. Aan de voorm. Koningsstraat (nu Van Heemstraweg) kwam tussen de Molenstraat en de Waterstraat de eerste bebouwing tot stand. Oorspronkelijk vormde het een geheel met Boven-Leeuwen, maar na de bouw in 1898 van de katholieke kerk in Beneden-Leeuwen volgde een scheiding. Het dorp Boven-Leeuwen ontwikkelde zich verder in oostelijke richting.

De Herv. kerk (Waalbandijk 21) is een kleine achthoekige centraalbouw met tentdak, voorzien van een open klokkentoren met klokvormige helm. Het classicistische gebouw verrees in 1753-'56. Tijdens een restauratie in 1964-'66, onder leiding van H. Korswagen, heeft men met oud materiaal een consistorie toegevoegd. Het interieur wordt gedekt door een gedrukte, achtzijdige houten koepel. Tot de inventaris uit de bouwtijd behoren onder meer een preekstoel met het wapen van W. van Balveren, een doophek en een stichtingssteen uit 1753 met de wapens van C. van Coeverden en G. van Riemsdyk.

De R.K. St.-Willibrorduskerk (Pastoor Schoenmakersstraat 2) is een grote driebeukige basiliek met pseudotransepten, driezijdig gesloten koor, een dakruiter en een ingebouwde toren met portaal, traptoren en spits. Deze neogotische kerk verrees in 1916-'18 naar ontwerp van W. te Riele Gzn. Links van de toren bevindt zich een achtkantige doopkapel. De driezijdig gesloten zijbeuken zijn in het midden breder en

[p. 119]

hebben topgevels - net als de pseudotransepten. Vanwege constructieve gebreken is de toren in de jaren twintig verlaagd. Toen is ook de dakruiter op de viering geplaatst. Het interieur wordt gedekt door kruisrib- en stergewelven. Tot de inventaris behoren een eikenhouten beeld van Maria met kind (eind 15de eeuw) en een door F. Smits vervaardigde preekstoel (1865). Uit de bouwtijd dateren een gepolychromeerd hoogaltaar (1918) door M. van Bokhoven & Zn., die tevens enkele heiligenbeelden en het triomfkruis vervaardigde. De gebrandschilderde ramen zijn van W. Derix. De voorm. pastorie (Molenstraat 37) is een neogotisch villa-achtig pand uit 1916-'17, ontworpen door G. te Riele Gzn.

De voorm. lagere school (Waalbandijk 37) is een goed behouden eenlaags schoolgebouw uit 1837, voorzien van een zadeldak tussen topgevels. Links is in 1911 een portaal aangebouwd naar plannen van G. Formijne. De naastgelegen schoolmeesterswoning (Waalbandijk 35) dateert uit circa 1915.

Huis te Leeuwen (Waalbandijk 7). Van dit in 1819 gesloopte, uit de middeleeuwen stammende huis resteert op een omgracht terrein het via een bakstenen boogbrug bereikbare poortgebouw. Het is gebouwd in 1654 als onderdeel van een in opdracht van Assuerus van Boetzelaer en Johanna Altea van Flodorf uitgevoerde uitbreiding van het middeleeuwse huis. De namen van de opdrachtgevers staan onder een afgekapt wapenschild in het tympaan van de classicistische ingang. In de eerste helft van de 19de eeuw is het gepleisterde poortgebouw gewijzigd in een boerderij met dwarsgeplaatst voorhuis, waarbij het bedrijfsgedeelte op het oude voorplein werd gesitueerd. Het klokkenkoepeltje op het voorhuis is waarschijnlijk ook 19de-eeuws.

Boerderijen. De kleine krukhuisboerderij Bernhardstraat 37 stamt uit circa 1800 en heeft een gepleisterde voorgevel en een jongere achteraanbouw. Het dwarse voorhuis met zadeldak tussen topgevels van de boerderij Waalbandijk 39 heeft een 18de-eeuwse kern en een vroeg-19de-eeuws uiterlijk (jaartalankers ‘1812’). Bernhardstraat 8 (voorgevel circa 1900) en Bernhardstraat 21 zijn midden-19de-eeuwse hallenhuisboerderijen met dwars voorhuis. Het gepleisterde dwarse voorhuis van de in het derde kwart van de 19de eeuw gebouwde hallenhuisboerderij Vredenburg (Waalbandijk 5) is uitgevoerd in eclectische vormen. Het bedrijfsgedeelte heeft een wolfkap die aan de achterzijde oversteekt.