Beneden-Leeuwen
(gemeente West Maas & Waal)
Dorp, ontstaan op een brede oeverwal van de Waal. De vroegste bebouwing ontstond langs de parallel lopende wegen: Koningsstraat (nu Van Heemstraweg), Zandstraat en Waalbandijk en enkele haaks daarop staande straten. Oorspronkelijk vormde het dorp een geheel met Boven-Leeuwen, maar na de bouw in 1898 van de eigen katholieke kerk scheidde het zich daarvan af. Beneden-Leeuwen maakte een sterke industriële ontwikkeling door.
De R.K. St.-Alphonsus de Liguorikerk (Zandstraat 77) is een driebeukige kruisbasiliek met achtkantige houten vieringtoren, bekroond door een koepel met open spits, en een vijfzijdig gesloten koor voorzien van kooromgang en zijkapellen. De kerk verrees in 1898-1900 naar ontwerp van C. Franssen in neoromaanse en neogotische vormen. In plaats van de niet uitgevoerde toren bouwde men in 1934 een ingangsportaal met zijkapellen. In de vieringtoren hangt een klokje uit 1724. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven en een op pendentieven rustend koepelgewelf (viering). De oorspronkelijk inventaris is grotendeels nog aanwezig, waaronder een door J. Custers vervaardigde preekstoel (1910). De pastorie (Zandstraat 75) is in 1900 gebouwd in neogotische vormen, vermoedelijk naar ontwerp van C. Franssen.
Het voorm. raadhuis van de gemeente Wamel (Zandstraat 51) is een blokvormig pand met souterrain, bordes en een klokkentorentje, gebouwd in 1899 in neorenaissance-stijl naar ontwerp van D. Semmelink.
Woonhuizen. De villa Quisisana (Zandstraat 81) is in 1911 gebouwd, vermoedelijk naar ontwerp van O. Leeuw, met op de schuine hoek een vierkant torentje met tentdak. De detaillering is uitgevoerd in jugendstil-motieven. Het eenlaagspand Zandstraat 89 dateert uit 1916 en heeft een tot topgevel verhoogd middenrisaliet met chaletstijl-elementen. Het dubbele eenlaagspand Zandstraat 88-90, voorzien van hoog schilddak, loggia's en erkers, dateert uit circa 1935 en vertoont expressionistische vormen.
Boerderijen. Midden-19de-eeuws is de hallenhuisboerderij Rijswaard (Korte Brouwersstraat 21) met dwars voorhuis. De statige hallenhuisboerderij De Lakenburg (Brouwersstraat 3), uit het derde kwart van de 19de eeuw, heeft een dwars voorhuis. Tegen het met riet gedekte achterhuis staat een gepleisterd zomerhuis. Op het erf bevindt zich verder een schuur die dienst heeft gedaan als brouwerij. Bij de uit dezelfde tijd daterende hallenhuisboerderij Brouwersstraat 1, thans restaurant, heeft men aan het dwarse voorhuis een mezzanino en een achteraanbouw toegevoegd. Het oorspronkelijke achterhuis is recent vervangen door nieuwbouw.
Windmolen ‘De Wielewaal’ (Zandstraat 112) is een hoge ronde stenen stellingkorenmolen voorzien van een met dakleer gedekte houten kap. De molen is gebouwd in 1857 en gerestaureerd in 1967.
Het watersnoodmonument (bij Waalbandijk 64) is in 1893 opgericht ter vervanging van een in slecht materiaal uitgevoerd monument uit 1874. Marmeren tekstplaten op de sokkel herdenken zowel de watersnood van 1861 als het 25-jarig regeringsjubileum van Koning Willem III in 1874. Op een sokkel staat een achtkantige naald met een vergulde metalen kroon.
Auteursrechtelijk beschermd