Beekbergen
(gemeente Apeldoorn)
Esdorp, ontstaan op de oostflank van de Veluwestuwwal. Eind 11de eeuw werd hier een kerk gesticht. In de 19de eeuw kende Beekbergen een bescheiden groei. Na de aanleg van de spoorlijn Apeldoorn-Dieren (1886) kwam bij het op enige afstand van het dorp gelegen station Beekbergen het dorp Lieren tot ontwikkeling. De bebouwing van beide dorpen is sindsdien geleidelijk verdicht.
De Herv. kerk (Dorpstraat 35), oorspronkelijk gewijd aan St. Fabianus en St. Sebastianus, is een driebeukige pseudobasilicale kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met balustrade en korte, ingesnoerde spits. De vroeg-gotische kerktoren verrees in de 13de eeuw, waarbij tufsteen van een laat-11de-eeuwse romaanse voorganger opnieuw werd gebruikt. Aan het eind van de 15de eeuw heeft men de toren verhoogd. De huidige spits met balustrade en hoektorentjes dateert uit 1867. In de toren hangt een door Henrick Wegewaert gegoten klok (1616). Het driebeukige schip kwam in de 15de eeuw in twee bouwfasen tot stand. Het middenschip bevat een restant van het gotische koor dat begin 14de eeuw werd gebouwd ter vervanging van een romaans koor. Het huidige laat-gotische koor verrees begin 16de eeuw. De kerk onderging rond 1676 en in 1843 enige wijzigingen en is in 1905-'07 en in 1968-'70 gerestaureerd.
Het interieur wordt gedekt door een netgewelf (koor) en kruisribgewelven op gebeeldhouwde kraagstenen. Op het restant van het gotische koor bevinden zich enkele 15de-eeuwse muurschilderingen met het Laatste Oordeel; het koorgewelf heeft ornamentschilderingen uit circa 1540. De kerk bevat enkele oude grafzerken waaronder die van papiermaker Marten Orges (†1627). De preekstoel uit 1842 is door H. Bauer vervaardigd. Het orgel, in 1779-'80 door J. Schilling gebouwd en in 1828 door C.F.A. Naber uitgebreid, is afkomstig van de in 1843 gesloopte oude dorpskerk van Apeldoorn. De pastorie (Dorpsstraat 33) is een blokvormig neoclassicistisch pand uit circa 1880.
De Geref. kerk (Lierderstraat 7, Lieren) is een zaalkerk voorzien van een ongelede toren met vierzijdige spits, gebouwd in 1933 met expressionistische details.
De R.K. St.-Willibrorduskerk (H. Vulinkweg 30), een sobere houten noodkerk uit 1959, is opgetrokken naar plannen van J.G.A. van Dongen. Het sanatorium ‘Immendaal’ (Loenenseweg 50) heeft een hoofdgebouw met centrale torenpartij, gebouwd in 1909-'10 in nieuw historiserende stijl naar plannen van J.J., M.A. en J. van Nieukerken. Het is nu in gebruik als verpleegtehuis.
Het postkantoor (Dorpsstraat 86), een eenlaagspand met verhoogd middendeel, is in 1919-'20 gebouwd in sobere expressionistische vormen naar plannen van J. Crouwel.
Landhuizen. Het gepleisterde landhuis Rauwenhul (Loenenseweg 44) is kort na 1906 gebouwd en vertoont jugendstil-vormen. Spelderholt (Spelderholt 9) is een fors landhuis met hoektorentje, gebouwd in 1907-'08 in traditionalistische stijl naar plannen van Haitsma Mulier voor jhr. L.F. Teixeira de Mattos. Het tuinontwerp is van L. Springer. Het huis is nu een instituut voor pluimveeonderzoek.
Woonhuizen. De houtvesterswoning Englanderholt 20-22 kwam rond 1905 tot stand in Noorse blokhutbouw. Het met jugendstil-details uitgevoerde herenhuis Klein Papenberg (Loenenseweg 2) verrees rond 1905. Vergelijkbare vormen heeft Ons Thuis (Van Limburg Stirumweg 20) uit circa 1910. De villa Hertsweyde (Engelanderweg 32), uitgevoerd in cottagestijl, kwam in 1911 tot stand naar plannen van A.H. Wegerif.
Watermolens. De Gasthuismolen (Molenvaart 41-49, Lieren) is een bovenslagmolen op de Beekbergensebeek. Al in 1294 is hier sprake van een banmolen van de graaf van Gelre. Het huidige molenhuis stamt uit 1900 en werd kort daarna tot wasserij ingericht; sinds 1969 biedt het onderdak aan een metaalwarenbedrijf. Een andere bovenslagmolen op
Auteursrechtelijk beschermd
