Monumenten in Nederland. Gelderland

Ammerzoden
(gemeente Maasdriel)

Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug aan de zuidzijde van een Maasstrang. De nederzetting ontwikkelde zich tot radiaal esdorp. De concentrische wegen Heust-Wordragensestraat en Onderwaard-Hoge Heiligenweg volgen het verloop van de al vóór de 10de eeuw afgedamde Maasarm. Bij het dorp werd in de 14de eeuw een kasteel gesticht. Rond 1850 concentreerde de bebouwing zich aan de wegen die bij de

Ammerzoden, Kasteel Ammersoyen, plattegrond

kerk samenkomen. Ammerzoden is tijdens de Tweede Wereldoorlog voor een groot deel verwoest en langs de bestaande wegenstructuur herbouwd.

Kasteel Ammersoyen (Kasteellaan 1), gelegen op een dubbel omgracht terrein, bestaat uit vier vleugels met forse ronde hoektorens rond een binnenplein. De hoge zuidvleugel bevat onder meer de ridderzaal. Aan de noordzijde staat het iets vooruitspringend poortgebouw. Het kasteel is rond 1355 gebouwd in opdracht van Arent van Herlaer. Na een brand in 1590 is het uiteindelijk voornamelijk tussen 1640 en 1667 herbouwd in opdracht van Thomas Walraven van Arkel. Grotendeels met gebruik van het middeleeuwse muurwerk werden de oorspronkelijke contouren en bouwmassa hersteld. De 16de-eeuwse toegangspoort in de ondiepe noordvleugel heeft een 17de-eeuwse natuurstenen omlijsting met daarin de alliantiewapens van Thomas Walraven van Arkel en Johanna Barbara de la Kethulle. De oostvleugel kwam pas in de 18de eeuw gereed, waarbij

[p. 67]

Ammerzoden, Kasteel Ammersoyen

ook het interieur sterk werd gewijzigd. Arthur baron van Woelmont liet tussen 1856 en 1873 neogotische interieurwijzigingen aanbrengen. Van 1876 tot 1944 was in het kasteel een clarissenklooster gevestigd. Men voegde hiervoor in 1893 aan de westzijde een kapel toe, naar ontwerp van J.H.H. van Groenendael. In 1944-'45 werd het kasteel door oorlogsgeweld zwaar beschadigd. Bij de restauratie tussen 1959 en 1975, onder leiding van H. Korswagen en Ch.B. Estourgie, heeft men de situatie van vóór de brand van 1590 zoveel mogelijk gereconstrueerd.

Op de voorburcht staat een oorspronkelijk uit 1564 daterend, maar eveneens gereconstrueerd poortgebouw met topgevels en een gevelsteen met de wapens van Van Arkel en Gelre. Aangrenzend aan het poortgebouw bevindt zich een langgerekt 17de-eeuws bouwhuis. Het gietijzeren toegangshek op de buitengracht dateert uit 1769 en is afkomstig van het landgoed Hoogerhuizen te Neerbosch.

De Herv. kerk (Mr. La Grostraat 29), oorspronkelijk gewijd aan Onze Lieve Vrouwe, bestaat uit een vijfzijdig gesloten koor uit de eerste helft van de 14de eeuw, een gedeeltelijk geconsolideerde ruïne van een vroeg-16de-eeuws driebeukig schip met transept en een toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. De toren heeft 13de-eeuwse muurdelen, maar is midden 16de eeuw grotendeels vernieuwd en na de Tweede Wereldoorlog zwaar gerestaureerd. In de toren hangt een door E. Tolhuis gegoten klok (1547). Het koor is als kerk in gebruik sinds herstelwerk in 1632, waarbij het werd afgescheiden van het in verval verkerende schip. Onder de koorvloer bevinden zich drie grafkelders. Verder zijn er een 16de-eeuwse priesterzerk en een zerk van Johan Ferdinand baron Van Lichtervelde (†1711).

De R.K. St.-Willibrorduskerk (Kerkstraat 2) is een driebeukige pseudobasiliek met forse terzijde staande toren, gebouwd in 1952 in traditionalistische vormen naar ontwerp van H. van Putten.

Woonhuizen. Uit 1866 dateert Het Oude Huys ‘Molenwerf’ (Mr. La Grostraat 27), een gepleisterd herenhuis in eclectische stijl. Het eenlaags woonhuis Mr. La Grostraat 3 is in 1909 gebouwd en heeft opvallende decoratief gestanste metalen platen voor de rolluikkasten boven de vensters.

Herberg ‘De Roode Leeuw’ (Mr. La Grostraat 5) is een dwars pand met zadeldak tussen topgevels, gebouwd rond 1850. Oorspronkelijk was het een herberg-logement, thans een café-restaurant.

Boerderij ‘De Vriendschap’ (Zandweg 2) is een hallenhuisboerderij uit de eerste helft van de 19de eeuw. Het met riet gedekte wolfdak steekt aan de achterzijde ver over.