Almen
(gemeente Gorssel)
Dorp, ontstaan op een dekzandrug in het stroomgebied van de Berkel. In 1272 is er sprake van een eigen parochie. Door de geïsoleerde ligging tussen Berkel en Twentekanaal is het dorp vrij gaaf bewaard gebleven.
De Herv. kerk (Dorpsstraat 36) is een eenbeukige kerk met recht gesloten koor en een toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits. De gotische toren verrees in de 14de eeuw. In de toren hangt een door François Hemony gegoten klok (1645). Het schip en het koor kwamen korte tijd na de toren tot stand. In 1849 verdubbelde men het schip met de bouw van een noordbeuk. De kerk is in 1890 en in 1915-'16 gerestaureerd. Inwendig wordt het koor gedekt door kruisribgewelven. Het koor bevat een 18de-eeuwse grafkelder voor de bewoners van de havezate De Ehze. Tot de inventaris behoren een romaans zandstenen doopvont en een 17de-eeuwse preekstoel.
De openbare lagere Julianaschool (Dorpsstraat 34) is een vierklassige gangschool uit 1911-'12, naar plannen van M.A. van Nieukerken.
Het voorm. P.W. Janssenziekenhuis (Ehzerallee 14) is in 1914-'15 gebouwd als ziekeninrichting op homeopathische grondslag voor particuliere patiënten. Het forse, door K. van Nes ontworpen gebouw staat op de plaats van de 18de-eeuwse buitenplaats De Hoogenkamp, waarvan delen van de geometrische Franse tuin bewaard zijn gebleven. Na vanaf 1921 als sanatorium dienst te hebben gedaan, huisvest het sinds enige jaren een instelling met de naam ‘Landgoed Ezerwold’.
De Ehze (Hogenkampsweg 2) is een rond 1300 ontstane havezate. Van het in 1647 herbouwde en in 1830 grotendeels gesloopte huis resteren sinds de verdere afbraak in 1917 enkel de kelders. Daarop liet D.J van den Honert in 1918 een forse nieuwe villa bouwen in Engelse landhuisstijl met ‘Um 1800’-elementen, naar
Almen, Herv. kerk en hotel-restaurant De Hoofdige Boer
plannen van A.J. Jansen. De parkaanleg kwam in 1835 tot stand naar plannen van J.D. Zocher in opdracht van A. baron van Zuylen van Nyevelt. Het houten zomerhuis
Rust Roest (Hogenkampseweg 10) stamt uit circa 1900.
Woonhuizen. Het muldershuis (Bakkersteeg 2) van de in 1941 verdwenen Almense molen is een krukhuis, dat volgens de ankers uit 1665 stamt. Het werd in 1851 met een schuur uitgebreid en in 1923 deels herbouwd. De Olde Wheme (Besselinkpad 2) is een neoclassicistisch eenlaagspand uit 1824-'25 met mogelijk een oudere kern. De Nije Wheme (Dorpsstraat 59), nu ‘Huis te Almen’, is een fors neoclassicistisch herenhuis uit circa 1850. Uit dezelfde tijd stammen de eenlaags dorpswoningen Dorpsstraat 40 en 42-44; iets jonger is Dorpsstraat 30. Het deftige, gepleisterde, neoclassicistische pand Groot Have (Dorpsstraat 64) dateert uit circa 1860. Het Elger (Dorpsstraat 61) werd in 1885 gebouwd voor G.B. en E.H. Markvoort. De villa Rozenhof (Scheggertdijk 47) is in 1903 gebouwd met rationalistische vormen en jugendstil-details en heeft een traptoren.
Hotel-restaurant ‘De Hoofdige Boer’ (Dorpsstraat 38) is een fors neoclassicistisch pand uit circa 1880.
Bruggen. Over het Twentekanaal liggen de Ehzerbrug (Ehzeralee ong.), een stalen vakwerkbrug uit 1946 en de Almensebrug (Scheggertdijk ong.), een betonnen boogbrug met laaggelegen rijvloer en ruitvormig bovenwindverband uit 1947-'48. Beide zijn gebouwd ter plaatse van in 1945 verwoeste betonnen boogbruggen uit 1930.
Auteursrechtelijk beschermd