Monumenten in Nederland. Groningen

Wildervank
(gemeente Veendam)

Langgerekt kanaaldorp, ontstaan langs het in 1659 in zuidelijke richting doorgetrokken Westerdiep waar in 1687 een kerk werd gebouwd. In 1702 werd het als zelfstandige parochie van Oude Pekela afgescheiden. In 1764-'75 werd op 60 roeden (242 meter) parallel aan het Westerdiep het Oosterdiep doorgetrokken tot Bareveld aan de Semslinie. Dit dubbele kanalenstelsel, met in het midden een sloot ter scheiding van de percelen en bruggen tegenover de dwarssloten, waardoor telkens twee kavels bereikt konden worden, heeft zijn oorspronkelijke karakter goed behouden. Tussen de diepen bouwde men woningen, aan de buitenkanten van de diepen op regelmatige afstanden boerderijen. Aan de noordzijde zijn na de Tweede Wereldoorlog twee woonwijken ontstaan en in 1969 zijn Wildervank en Veendam weer tot één gemeente samengevoegd.

De Herv. kerk (Torenstraat 108) is een grote kruiskerk, in 1687 gebouwd als zaalkerk met driezijdig gesloten koor en toren. In 1777 werden aan noord- en zuidzijde dwarspanden aangebracht. De toren kreeg in 1834 een achtkantig opzetstuk overgaand in een open houten lantaarn met uivormige spits. In de toren hangt een klok uit 1837, gegoten door A.H. van Bergen. Het kerkinterieur wordt gedekt door een gestuct tongewelf met trekbalken. Tot de inventaris behoren een preekstoel met klankbord (circa 1694), naar ontwerp van Allert Meijer en met snijwerk van Jan de Rijk, twee banken in overgangsvormen van Lodewijk XV-naar Lodewijk XVI-stijl (tweede helft 18de eeuw) en een door R. Meijer gebouwd orgel (1867). Op het kerkhof staat tegen de oostzijde van de kerk de in 1857 opgebeitelde gedenksteen voor Adriaen Geerts Wildervanck (†1661). Verder zijn er grafzerken van de predikanten O. Oomkes (†1753), Huisinga (†1894) en van T. Veltman (†1855).

De Evang. Luth kerk (Sportterreinstraat 6) is een eenvoudige zaalkerk uit 1760. In 1911 werd het gebouw gepleisterd en van een toren voorzien. Het interieur bevat een eenvoudige preekstoel in Lodewijk XV-vormen en banken uit de bouwtijd.

De (Geref.) Concordiakerk (Torenstraat 80) is een kruiskerk met in de zuidelijke binnenhoek een slanke toren met achtkantige naaldspits en opengewerkte top. De kerk werd in 1910-'11 gebouwd naar plannen van Tj. Kuipers op de plaats van een uit 1841 stammende voorganger. De helft van de bouwkosten kwamen voor rekening van de houthandelaar K. Bos en zijn zoon J. Bos. De laatste schonk het in 1913 ingewijde orgel, vervaardigd door E.F. Walcker & Co. uit Ludwigsburg (D.). Verder is er een preekstoel uitgevoerd in kostbare houtsoorten.

Het voorm. raadhuis (Raadhuisstraat 16) is een neoclassicistisch pand uit 1891. Voor het gebouw staat een hardstenen monument voor Adriaen Geerts Wildervanck, opgericht in 1897.

Het voorm. postkantoor (Poststraat 29), gebouwd in 1912, is een voorbeeld

Wildervank, Woonhuis Nijverheidskade 91

[p. 227]

Wildervank, Woon- en winkelpand firma E. Ketel

uit de groep van latere postkantoren met gepleisterd bovendeel.

De openbare lagere school (Poststraat 27) is in 1911 gebouwd als een dubbele gangschool met onderwijzerswoning en vertoont neorenaissance-elementen.

Woonhuizen. Het dorp heeft enkele gave neoclassicistische huizen van circa 1860, te weten Nijverheidskade 38, een blokvormig pand met opgaand middenrisaliet, Raadhuiskade 71 en het eenvoudiger uitgevoerde Raadhuiskade 10, dat wel is voorzien van pilasters. Eveneens neoclassicistisch van vorm is de drielaags Villa Auwina (Postkade 34) uit circa 1890. Villa De Molen (Nijverheidskade 22) werd in 1908 gebouwd in chaletstijl. Naar plannen van J. Siccama verrees in 1911 Nijverheidskade 91 in ‘Um 1800-vormen’. Meer jugendstil-invloeden hebben Postkade 1 uit 1912 en Postkade 2 uit 1910. De villa Marianne (Nijverheidsstraat 21) uit 1928 in kubistisch-expressionistische vormen is eveneens van zijn hand. In vergelijkbare vormen werd in 1937 Omnia Vanitas (Nijverheidskade 77) gebouwd, een zeer grote directeurswoning op L-vormige plattegrond naar plannen van J. Kruijer en P. van der Meulen voor de handelaar in bouwmaterialen R.J. Wortmann.

Het woon- en winkelpand Nijverheidsstraat 73 werd in 1898 als manufacturenwinkel gebouwd voor de firma E. Ketel, naar plannen van J. Siccama. Van zijn hand is ook de verbouwing uit 1910 die het huidige aanzien in jugendstil-vormen bepaalt, met winkelpui, grote hoefijzerboog en witte verblendsteen.

Boerderijen. Langs de buitenzijde van het Oosterdiep en het Westerdiep staan een enkele interessante boerderijen die alle tot de Veenkoloniale variant van het Oldambster type behoren: Bareveldkade 5 (midden 19de eeuw), Raadhuisstraat 71 (1875), J. Kammingastraat 101 (circa 1880), Torenhoeve (Torenstraat 27), met driezijdig uitgebouwde erker, uit circa 1880 en Nooitgedacht (Torenstraat 41) uit 1894.

Bedrijfsgebouwen. De steenhouwerij van de firma H. Prummel (bij J. Kammingastraat 103) werd rond 1902 gebouwd; de borstelfabriek (Postkade 21) rond 1910.

Het Boven Verlaat in het Oosterdiep (tegenover Nijverheidskade 14) is een schutsluis met wachthuisje uit circa 1930. De sluiswachterswoning (Nijverheidskade 14) dateert uit circa 1880.