Monumenten in Nederland. Groningen

Wedde
(gemeente Bellingwedde)

Dorp, ontstaan in de 12de eeuw op een zandrug in het beekdal van de Westerwoldsche Aa. Nabij de strategische overgang van de oude weg van Groningen naar Duitsland met de Westerwoldsche Aa stichtte Egge I Addinga kort na de St.-Marcellusvloed (1362) de borg te Wedde. Oostelijk van de borg ligt de brink van het esdorp met ten noorden daarvan de kerk. In 1619 kocht de stad Groningen de heerlijkheid Wedde; de stad behield hier haar rechten tot 1798. De oorspronkelijke dorpsstructuur, ontstaan na verwoesting door Munsterse troepen in 1666, is redelijk bewaard

Wedde, Herv. kerk

gebleven. Na 1945 kwam noordoostelijk een nieuwe woonwijk tot stand. Nadat Wedde in 1968 was opgegaan in de gemeente Bellingwolde, heeft men het raadhuis uit 1887 gesloopt.

De Herv. kerk (Schoolstraat 7) is een eenbeukige kerk met een iets breder, driezijdig gesloten koor; de toren heeft twee geledingen met kroonlijst en een ingesnoerde spits. Het romaanse schip, waarvan delen van de noordmuur uit de 13de eeuw dateren, kreeg in de tweede helft van de 15de eeuw een laat-gotisch koor. Na oorlogsschade in 1666 werd het koor verlaagd en met het schip onder één zadeldak gebracht. De toren verrees in 1860 in neoclassicistische stijl naar plannen van T.B. Raatjes; de ingesnoerde spits stamt uit 1936. Bij de restauratie van 1975 naar plannen van P.L. de Vrieze heeft men de 19de-eeuwse buitenbepleistering verwijderd.

De kerk heeft inwendig een vlak balkenplafond.

Wedde, Huis te Wedde

Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel uit 1679, gemaakt door Frederick Alberts, en een drostenbank met gesneden opzetstuk uit omstreeks 1700, voorzien van het wapen van de stad Groningen. In de kerk liggen diverse grafzerken, waaronder die van de predikant Wijbrandus Cranenborg (†1713) en de drost Petrus Muntinghe (†1777). De laatste is uitgevoerd met Lodewijk XVI-motieven. In de toren hangt een klok uit 1817, gegoten door A.H. van Bergen. Op het kerkhof rondom de kerk liggen enkele interessante zerken en grafstenen van onder meer Magdalena Engelbarts-Haselhoffs (†1729) en notaris J.S.G. Koning (†1910).

Huis te Wedde (Hoofdweg 7), ook bekend als Addingaborg, is een oorspronkelijk 14de-eeuwse omgrachte borg, bestaande uit twee ongelijke beuken met aan de westzijde een achtkante traptoren. Egge I Addinga liet kort na 1362 het eerste huis bouwen. Na inname en verwoesting door de stad Groningen in 1478 liet Haye Addinga in 1486 de huidige zuidbeuk herbouwen, waarbij de bestaande kelder werd overkluisd. In 1530 werd het kasteel voor Karel van Gelre ingenomen door Berend van Hackfort. De ringmuur, waaraan men al rond 1475 was begonnen maar die kort daarna werd gesloopt, werd omstreeks 1532 hersteld en gecompleteerd. Resten

[p. 223]

van deze ringmuur met overhoekse vierkante bastions zijn bij de restauratie in 1956 hersteld. In 1536 veroverde George Schenck van Toutenburg de borg voor Karel V, die deze aan hem in 1538 in leen gaf. Hij zal opdracht hebben gegeven tot de bouw van de noordelijke vleugel en de traptoren, gezien de aanwezigheid van zijn wapensteen uit 1541 (in zijn huidige vorm een kopie; het origineel is in het huis opgesteld). Rond 1550 wierp men aan de binnenzijde van de ringmuur een aarden wal op. Na in 1593 driemaal te zijn veroverd, kwam de borg in 1619 aan de stad Groningen. Een uit 1658 daterende wapensteen van de Stad nabij de brug herinnert aan herstelwerk in 1653-'58. De borg werd veroverd door Munsterse troepen in 1666 en 1672. In de 18de eeuw maakte men het gebouw geschikt om te dienen als drostenwoning. Uit die tijd stammen de huidige vensters en inwendig kastenwanden (1755) in twee vertrekken op de begande grond van het noordelijke bouwdeel. Eén van de kastenwand heeft pilastervormen met verdiepte velden en ionische kapitelen. In 1828 redde notaris A.H. Koning de borg van de sloop. Bij een verbouwing in 1905 werd de traptoren verhoogd en van kloostervensters voorzien. Na een algehele restauratie in 1956 werd het gebouw ingericht voor het waterschap Westerwolde; sinds 1977 is het in gebruik bij de Streekraad Oost-Groningen.

De voorm. dorpsschool (Schoolstraat 5) werd in 1883 in neoclassicistische stijl gebouwd. In 1913 voegde men een lokaal toe en in 1920 een verdieping. Het woonhuis Hoofdweg 21-23 werd in 1850-'51 gebouwd als notariswoning voor E.W. Polma Grijs. De fraai omlijste ingang met snijlicht en waaierzwikken is uitgevoerd in late empire-vormen. De uitbreiding aan de linkerzijde stamt uit 1914.

Boerderijen. De boerderij Driepoldersweg 11 is van het Westerwoldse type met smal voorhuis en aanbouw onder afdak en een schuur met houten voorschotten. Het pand heeft een mogelijk laat-18de-eeuwse kern. Hoofdweg 8 is een in het midden van de 19de eeuw door een omlijste ingang tot rentenierswoning verfraaid boerderijtje.

Windmolens. Ten noorden van Wedde, nabij het gehucht Wedderveer staan twee molens. De poldermolen Weddermarke (Molenweg ong.) is een met riet gedekte, achtkante bovenkruier op veldmuren, voorzien van een vijzel. De in 1957 gerestaureerde molen werd gebouwd in 1898 door de molenmakers J. en L. Wiertsema ter vervanging van een afgebrande molen uit 1874. De spinnenkopmolen Hoofdweg Wedderveer 24 werd in 1938 gebouwd op een stenen schuur. De zaagmolen, met inwendig een enkel zaagraam, werd in 1938 naar eigen ontwerp gebouwd door L. Wiertsema.