Wagenborgen
(gemeente Delfzijl)
Wegdorp, ontstaan op een zandrug en bewoond sinds de 11de eeuw. Het dorp kwam vooral na 1873 verder tot ontwikkeling dankzij de stichting van de vereniging ‘Tot Christelijke Liefdadigheid’, door W., J. en T. Brons. De familie Brons bezat tevens een smederij waar stoomdorsmachines werden gebouwd. Uiteindelijk leidde dit tot de oprichting van de Bronsmotorenfabriek die al spoedig naar Appingedam verhuisde. Na de Tweede Wereldoorlog ging het psychiatrisch ziekenhuis een groot deel van de noordzijde van het dorp beslaan, terwijl het dorp zelf zich vooral ten oosten van de hoofdweg uitbreidde.
De Herv. kerk (Hoofdweg 41) is een zaalkerk waarvan de toren voorzien is van een balustrade, een korte lantaarn en een achtkante spits. De kerk werd 1883 in neoclassicistische vormen gebouwd ter vervanging van een al in 1828 sterk gewijzigde middeleeuwse kerk. Het ontwerp is van J. Brons - stichter van de Bronsmotorenfabriek. Tot de inventaris behoren een door Berent Berents gemaakte preekstoel (1661) en een door M. Vermeulen gebouwd orgel (1913). Voor de torendeur bevindt zich een grafzerk van ds. Berent ten Have (†1789).
De Geref. kerk (Kerkstraat 50) is een sobere zaalkerk, gebouwd in 1928 naar plannen van A. Akkerman.
De Chr. lagere school (Hoofdweg 15) dateert uit 1921 en is een tweelaags school met enig decoratief metselwerk.
Het psychiatrisch ziekenhuis ‘Groot Bronswijk’ (Familie Bronsweg) werd in 1873 opgericht als vereniging ‘Tot Christelijke Liefdadigheid’, waarna in 1874 het eerste gebouw verrees. Aan het eind van de 19de eeuw stonden er tien, van bijbelse namen voorziene, paviljoens, waarvan de meeste echter zijn gesloopt of ingrijpend verbouwd bij uitbreidingen in de jaren dertig en zeventig. De watertoren zal in 1891 zijn gebouwd en werd in de jaren twintig verhoogd.
Auteursrechtelijk beschermd