Monumenten in Nederland. Groningen

Vlagtwedde

Dorp, ontstaan in de 12de eeuw op een zandrug tussen twee takken van de Ruiten-Aa. Vlagtwedde was het hoofddorp van de heerlijkheid Westerwolde die in 1619 bezit werd van de stad Groningen. Vanaf 1850 ontstond lintbebouwing langs de Onstwedderweg, de Schoolstraat en het Oosteinde (nu Wilhelminastraat). De structuur van het esdorp is redelijk bewaard gebleven, met een brink bij de kerk en een brink bij de splitsing van de weg van Wedde richting Onstwedde en Bourtange. Van de oudere bebouwing is, mede door de sloop van het rechthuis in 1903, weinig over. Na de Tweede Wereldoorlog zijn vooral aan de noordzijde enkele nieuwbouwwijken tot stand gekomen.

De Herv. kerk (Kerkstraat 1) is een gepleisterde eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor; de toren heeft twee geledingen en een stompe spits. Het westelijke deel van de kerk stamt gezien de aanwezigheid van tufstenen muurdelen mogelijk nog uit het einde van de

[p. 218]

Vlagtwedde, Marechausseekazerne

13de eeuw. In de eerste helft van de 16de eeuw kreeg de kerk een nieuwe koortravee en -sluiting. De bepleistering is waarschijnlijk aangebracht bij herstelwerk in 1837. De neoclassicistische toren verrees in 1856 ter vervanging van een vrijstaande houten klokkestoel. Na herstel in 1933 werd de kerk in 1975-'76 gerestaureerd. Het interieur wordt overdekt door kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren een eenvoudige 17de-eeuwse preekstoel, een orgel uit 1901 en een grafzerk met Lodewijk XIV-ornament voor Theodorus Cloppenborch (†1748).

De Geref. kerk (Vledderkamp 60) is een zaalkerk met geveltoren, gebouwd omstreeks 1920. De kerk bevat een orgel uit de tweede helft van de 18de eeuw, dat in 1904 bij plaatsing in de Geref. kerk te Emmen door J. Proper werd aangepast en rond 1935 naar deze kerk kwam.

Het verenigingsgebouw voor Vrijzinnig Hervormden (Onstwedderweg 6), een pand met L-vormige plattegrond, is gebouwd in 1923 in lichtexpressionistische vormen.

De voorm. marechausseekazerne (Onstwedderweg 24) is een fors pand met uitspringend middendeel uit 1922. Het werd al in 1927 ingericht als tehuis voor epileptische vrouwen en doet nu dienst als pension.

Het woonhuis Wilhelminastraat 61, gebouwd rond 1895 als dokterswoning, moet als enige van de weinige oorspronkelijke woonhuizen genoemd worden.

Boerderijen. Van rond 1870 dateert Kerkstraat 3, een gave kleine hallenhuisboerderij met dwarsdeel. Uit dezelfde tijd, maar groter is Schoolstraat 29, een boerderij van het Oldambster type met onderkelderd voorhuis en omlijste ingang.

De kazemat van het type stekelvarken, gelegen nabij de plaats waar de Vledderkamp het Ruiten-Aa-kanaal kruiste, werd in 1939 gebouwd.

Wollinghuizen. Dit esdorp ten zuiden van Vlagtwedde is ontstaan langs de Ruiten-Aa. Wollinghuizerweg 141 en 145 zijn goede voorbeelden van eenvoudige landarbeiderswoningen van het ‘krimpentype’ met smaller voorhuis en breder schuurgedeelte. De boerderij Wollinghuizerweg 90 is een Oldambster boerderij met terugliggende ingangspartij onder een loggia met balkon. De Wollinghuizersluis (bij Hogebrugweg 3) werd in 1911-'17 gebouwd als schutsluis met stuw en loskade in het Ruiten-Aa-kanaal. In 1939 werd er een kazemat van het type stekelvarken aan toegevoegd. De ophaalbrug is na de oorlog vernieuwd.