Veendam, R.K. kerk O.L. Vrouw ten Hemelopneming
begraafplaats is een van de belangrijkste in de provincie Groningen en heeft veel interessante zerken, waaronder diverse voor zeelieden. De grafsteen van P.H. Hazewinkel (†1882) is voorzien van een wereldbol ter herinnering aan diens reis om de wereld (1852-'54). Interessant zijn verder het gietijzeren monument voor ds. I. Sannes (†1856), de kolomzuil voor L. van Linge (†1896), de bijbelzuil voor ds. J. van Petegem (†1914) en de zerk voor A. Winkler Prins (†1908).
De R.K. kerk O.L. Vrouw ten Hemelopneming (Boven Oosterdiep 79) [3] is een driebeukige neoclassicistische zaalkerk met door een fronton bekroonde middenrisaliet en ingezwenkte zijkanten. De kerk werd in 1844-'45 gebouwd naar plannen van W.L. Hasselbach. In 1924 verving men het bestaande koor door een recht gesloten neogotisch koor naar plannen van W. te Riele. Het interieur heeft een gestuct houten tongewelf over de middenbeuk, ondersteund door een architraaf met ionische zuilen. Tot de inventaris behoren een preekstoel en beelden vervaardigd door H.A. ter Reegen en een neogotisch hoofdaltaar (1924). De polychromie van de kerk werd in 1924 aangebracht door W. Triffterer.
Het raadhuis (Raadhuisplein 5) [4] verrees in 1878 in neoclassicistische vormen. Bij een verbouwing in 1913 naar plannen van J. Stuivinga kwamen een voorbouw in neorenaissance-vormen en een op de ridderzaal te Den Haag geïnspireerde raadzaal tot stand. In 1968 verrees een nieuwe vleugel aan de achterzijde.
Het postkantoor (Beneden Oosterdiep 61) [5] werd gebouwd in 1901-'03 naar plannen van rijksbouwmeester C.H. Peters, in simpele, op de neogotiek geënte vormen.
Het bouwhuis (J. Bruggemalaan 72) [6] werd in 1918 gebouwd als werkplaats van de dienst gemeentewerken en uitgevoerd in cottagestijl. De directeurswoning ‘D'Ae-steen’ (J. Bruggemalaan 74) stamt eveneens uit 1918.
Scholen. In het gebied Tusschendiepen bezit Veendam een goede selectie schoolgebouwen. De voorm. Rijks Hogere Burger School (Winkler Prinsstraat 5) [7] is een V-vormig pand met geprononceerde hoekgevel in ‘Um 1800’-vormen, gebouwd in 1910-'11 naar plannen van rijksbouwmeester J.A. Vrijman. Sinds 1992 biedt het onderdak aan het Veenkoloniaal Museum. De eveneens in ‘Um 1800’-vormen uitgevoerde MULO-school (Hertenkampstraat 6) [8] stamt uit 1915 en is ontworpen door J. Stuivinga. Verder noemen we de School met den Bijbel (Ds. Petersenstraat 1) [9] uit 1916, de openbare lagere school ‘Ubbo Emmius’ (Ds. Petersenstraat 3) [10] uit 1921 en de voorm. landbouwhuishoudschool ‘Alina Doornbosch’ (Stationsstraat 5) [11] uit ongeveer dezelfde tijd.
Woonhuizen. Van de oudste bebouwing is die langs de Bocht Oosterdiep het best bewaard gebleven. Bocht Oosterdiep 18 is een zeldzaam restant van een vroeg-19de-eeuwse Veenkoloniale woning met asymmetrische puntgevel en de ingang in een krimp. Dwarse panden met verhoogd opgaand middendeel, uitgevoerd in eclectische vormen zijn.
Bocht Oosterdiep 54 (circa 1860),
52 (circa 1870),
Beneden Oosterdiep 63 (1888) en
209 (1893). Tweelaags en met een uitgebouwd erkerdeel zijn de herenhuizen
Bocht Oosterdiep 47 (1897) en
1 (1904). Jugendstil-invloeden
Veendam, Rijks Hogere Burger School
zijn te vinden bij het herenhuis
Bocht Oosterdiep 17 (1904) naar plannen van J.A. Hooykaas en
Buitenwoelkade 5 (circa 1905). Imposant is de blokvormige villa
Buitenwoelkade 2, gebouwd in 1911 in ‘Um 1800’-vormen. Het in 1913-'14 naar plannen van P. Verhagen aangelegde uitbreidingsplan Tusschendiepen heeft een groot aantal vrijstaande en dubbele burgerwoningen met overwegend expressionistische details. Tot de eerste woningen behoorden
E.E. Stolperlaan 5-23 naar ontwerp van J. Stuivinga, die in nummer 21 zijn naamsteentje liet aanbrengen. Ook het uit 1917 daterende blok woningen
Hertenkampstraat 1-4 is van zijn hand. Verder zijn interessant:
Parallelweg 9 (circa 1914) - nog met chalet-elementen -
Parallelweg 13 (circa 1921),
Van Beresteynstraat 3 (1922), naar plannen van E. van Linge, en
Van Beresteynstraat 33 (1923) naar plannen van j. Siccama. Het dubbele woonhuis
U. Wilkenstraat 15-17 werd ontworpen door J.H. van den Broek. In tegenstelling tot zijn overige oeuvre verwijzen bij dit pand alleen de witgepleisterde gevels naar het Nieuwe Bouwen. Nabij het gedempte Boven Westerdiep verrezen rond 1955 de gestapelde woningen
Kazimierstraat 13-27 in verzorgde wederopbouwarchitectuur.
Winkels. Voorbeelden van rijk uitgevoerde eclectische woon- en winkelpanden zijn Bocht Oosterdiep 19 (circa 1895) en Bocht Oosterdiep 23 (circa 1900). De laatste heeft nog een aanbouw uit circa 1880.
Het hotel-restaurant Java (Prins Hendrikplein 7) [12] werd rond 1885 gebouwd in eclectische vormen.
Kantoorpanden. Hetvoorm. kantoorpand Beneden Oosterdiep 23-25 [13] stamt uit circa 1906 en vertoont zowel jugendstil-details als Berlagiaanseinvloeden. Het Landbouwhuis (Molenstreek 13) [14] werd in 1917 gebouwd nabij een molenromp.
Boerderijen. Een belangrijk, nog vroeg-19de-eeuws voorbeeld van een Veenkoloniale boerderij met asymmetrische puntgevel en krimp is Beneden Oosterdiep 126. De in 1874-'75 gebouwde boerderij Beneden Westerdiep 89 is een rijk uitgevoerd voorbeeld van het Oldambster type.
Auteursrechtelijk beschermd
