straat, de Hoofdstraat en de Boermanjeweg. Aan de in 1893 opengestelde spoorlijn Sauwerd-Roodeschool kreeg Usquert een station (1972 afgebroken). Langs de spoorlijn werd de Stationsstraat aangelegd, waaraan villa's verrezen. Verder legde men in deze periode de Hoogtjesstraat en de Jacobstraat aan. Na 1900 vond verdichting van de bebouwing plaats.
De Herv. kerk (Kerkstraat ong.) is een gepleisterde, driezijdig gesloten zaalkerk met zadeldak; de westtoren heeft drie geledingen en een hoge spits. De schipmuren bestaan voor een groot deel uit 12de-eeuws tufsteenwerk dat een grote brand in 1231 heeft overleefd. De kerk is nadien in baksteen verhoogd en verlengd en, wellicht later, van een driezijdige koorsluiting voorzien. De kerk kreeg in 1863 een bepleistering en detaillering in de stijl van de Willem II-gotiek naar ontwerp van J.F. Scheepers. De neogotische toren verrees in 1869 naar ontwerp van P.K. Nienhuis. In de toren hangen een klok uit 1405, gegoten door Hermannus, en een klok uit 1690, gegoten door G. Schimmel. Bij een kerkrestauratie in 1989-'90 heeft men het pleisterwerk van het schip en koor een Bentheimergele kleur gegeven.
Tot de inventaris behoren een preekstoel met het wapen van Alberda en twee overhuifde herenbanken, alle gemaakt in 1755-'56 in de werkplaats van J.D. Brugma met snijwerk in Lodewijk XV- en Lodewijk XVI-motieven. Het orgel werd in 1852 gebouwd door P. van Oeckelen (1940 gewijzigd). Van de grafzerken in de kerk dateert de oudste uit 1698.
Het voorm. Gemeentelijk Verzorgingsgesticht (Zijlsterweg 17) uit omstreeks 1906 is een langgerekt dwars eenlaags pand met verhoogd middengedeelte.
Het voorm.
raadhuis (Raadhuisstraat 3) dateert uit 1929-'30 en bestaat uit twee bouwdelen met platte daken en een ranke, zich verjongende toren. Het complex in rationele vormen is ontworpen door H.P. Berlage. Bij de uitvoering waren E.E. Strasser, als plaatsvervanger van Berlage, en gemeentearchitect B. Jager betrokken. De eerste steen werd in 1929 gelegd door burgemeester T.E. Welt. Het rechter bouwdeel, waarvan de korte gevel aan de voorzijde onder een
Usquert, Villa Wadwerderweg 11
stompe hoek is uitgebouwd, bevat op de verdieping de raadzaal achter een reeks verticale stalen ramen. Achter de raadzaal ligt een terras met betonnen pergola. Links van de ingang - die zich onder een grote betonnen luifel bevindt - staan het tweede bouwdeel en de hoge toren.
Woonhuizen. Een eenvoudig 19de-eeuws eenlaags pand met afgewolfd zadeldak is Kerkstraat 7. Iets statiger is het uit omstreeks 1880 daterende eenlaags pand Raadhuisstraat 21, dat is voorzien van een souterrain en een met een trap bereikbare, omlijste ingang. Langs de Wadwerderweg verrezen in het eerste kwart van de 20ste eeuw diverse villa's in verschillende stijlen. De gepleisterde villa's Langeheerd (Wadwerderweg 8) en Wadwerderweg 13 dateren beide uit 1909 en hebben een complexe plattegrond, erkers, balkons en samengestelde daken. Beide panden vertonen jugendstil-invloeden. De villa Wadwerderweg 10 uit omstreeks 1917 heeft een complexe plattegrond en een samengestelde kap; in het materiaalgebruik is de invloed van de jugendstil zichtbaar. Ander villa's met jugendstil-invloed zijn De Greede (Raadhuisstraat 5, omstreeks 1923), opgetrokken naar plannen van de bouwkundige Dertien, Hoogtjesstraat 1 (omstreeks 1910) en Streeksterweg 2 (omstreeks 1910); de laatste met koetshuis. De villa Wadwerderweg 11 kwam in 1925 tot stand naar plannen van W. Reitsema en heeft expressionistische kenmerken, zoals hoge daken, uitkragende schoorstenen en ver overstekende goten. Wadwerderweg 6 is een blokvormige villa met schilddak uit 1925, waarin de ontwerpers Bos en Berghuis rationalistische invloeden hebben verwerkt.
Usquert, Boerderij Kloosterwijtwerd
Horeca. Het voorm. stationskoffiehuis ‘Huize de Landbouw’ (Stationsstraat 2) is in 1894 gebouwd en bestaat uit twee langgerekte eenlaags beuken met zadeldaken en een haakse kap. De ingang bevond zich in een uitbouw aan de lange zijde. Het pand is gedecoreerd met enkele speklagen, sluit- en aanzetstenen, een fraai gesneden daklijst en decoratie in de boogvelden boven de vensters. Het gebouw is uitgevoerd met enkele neorenaissance-elementen. Het voorm. hotel Raadhuisstraat 27 dateert uit 1914. Het heeft een overstekend afgeknot schilddak en een risalerend rechter gedeelte. Het rechterdeel dateert uit 1929.
Boerderijen. De kop-hals-rompboerderij Kloosterwijtwerd (Kloosterwijtwerderweg 4) heeft een lang, onderkelderd en deels gepleisterd voorhuis met zadeldak tussen topgevels. Het uit omstreeks 1650 daterende voorhuis is, blijkens een gedenksteen, in 1817 grondig verbouwd. De twee schuren dateren uit 1843 en 1861. De boerderij ontleent haar naam aan het johannieterklooster Wijtwerd, dat van 1217 tot 1625 op dit terrein heeft gestaan. In de boerderij zijn nog enkele overblijfselen van het klooster behouden gebleven, zoals een gotische schouw, een gebeeldhouwde Veronica-statie (omstreeks 1550) en een haardplaat (1587). Op het terrein ligt een particuliere begraafplaats met een toegangspoort en een grafkelder uit 1839 voor Anna de Cock. Het monument daarop dateert uit 1867.
Langs de Steeksterweg staat een aantal interessante boerderijen. De uit 1852 daterende boerderij Zuidpool (Streeksterweg 79) heeft een dwars geplaatst voorhuis met souterrain en omlopend schilddak. Het in neoclassicistische stijl
Auteursrechtelijk beschermd
