Monumenten in Nederland. Groningen

Spijk
(gemeente Delfzijl)

Wierdedorp met radiale structuur, ontstaan op een kwelderwal. De bewonings-geschiedenis

Spijk, Dorp met radiale structuur

gaat mogelijk terug tot de 7de of 6de eeuw voor Christus. Het dorp wordt voor het eerst genoemd in 1246. Het verloop van de oudste - 11de-eeuwse - dijk in de Fivelboezem is in Spijk nog herkenbaar aan het huidige tracé van de Grote- en Kleine Dijkstraat. Zowel in 1686 als in 1717 werd met uitzondering van de kerk nagenoeg alle bebouwing door stormvloeden verwoest. Het radiale karakter van het wierdedorp is gaaf bewaard gebleven met een dubbele ringweg en ringgracht rond het centraal gelegen kerkterrein. In het begin van de 20ste eeuw is de bebouwing uitgebreid en verdicht langs de uitvalswegen, zoals de Noordelijke- en de Zuidelijke Hoofdweg. Spijk is een beschermd dorpsgezicht.

De Herv. kerk ('t Loug 1) is een gepleisterde, driezijdig gesloten zaalkerk met dwarsarm aan de noordzijde; de grotendeels ingebouwde westtoren met gepleisterde hoekblokken is voorzien van een bekroning met twee opengewerkte koepeltjes boven elkaar. Van het 13de-eeuwse schip bleef het muurwerk behouden bij het herstel in 1676 na een brand. De driezijdige koorsluiting en de spitsboogvensters dateren uit deze periode. De aanbouw aan de noordzijde dateert uit 1848, de bepleistering van de kerk is later in de 19de eeuw aangebracht. De toren verrees in 1902 naar ontwerp van O. de Leeuw Wieland ter vervanging van een dakruiter uit 1711.

Het interieur wordt gedekt door een balkenzoldering. Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel uit 1902, gemaakt met onderdelen van een 17de-eeuwse preekstoel, en een orgel gebouwd door L. van Dam & Zn. (1884). De kerkvloer bevat enkele 17de- en 18de-eeuwse grafzerken, onder meer voor Jan Ubbena (†1637) en Willem Ubbena toe Spyck (†1654).

De Geref. kerk (Hoofdweg-Zuid 5) is een gebouw met T-vormige plattegrond, gebouwd in 1905 naar ontwerp van Y. van der Veen. Het linker deel van de voorgevel, een schoudergevel, is hoger opgetrokken tot een toren met kleine spits en hoger opgemetselde hoeken. De sluitsteen van de kerkingang is voorzien van het bouwjaar. Het interieur verkeert grotendeels in originele staat, inclusief de in een schelpvormige nis opgestelde preekstoel met jugendstil-elementen.

De pastorie (Hoofdweg-Zuid 1) is een villa met overstekend schilddak en ronde hoekerkers, gebouwd in 1923 naar ontwerp van gemeentearchitect Pothof.

Woonhuizen. Aan de binnenste ring - 't Loug, hetgeen ‘dorp’ betekent - staat een aantal eenvoudige 19de-eeuwse dwarse eenlaags panden met afgewolfd zadeldak (nummers 3, 6, 8, 9, 10, 12, 17 en 18).

Spijk, Herv. kerk (1982)

[p. 196]

Het voorm. café 't Loug 13 is een dwars eenlaags pand met omlijste ingang en daarboven een uitgebouwde kamer op houten zuilen. Het pand is in 1846 in opdracht van Nijhof als café gebouwd. De voorm. spaarbank ('t Loug 19), opgericht in 1853, kreeg in 1879 een nieuw bankgebouw uitgevoerd in diverse kleuren baksteen en met verschillende baksteendecoraties. De ingang bevindt zich in een smal, naar achter gelegen bouwdeel aan de rechterzijde.

De windmolen ‘Ceres’ ('t Loug 15) is een met riet gedekte achtkante stellingkoren- en pelmolen met een houten, gepotdekselde onderbouw. De molen werd gebouwd in 1839 voor T.P. Houtman. Aan de voet staat een sarrieshut ('t Loug 14) met afgewolfd zadeldak. Boerderijen. In de omgeving liggen enkele interessante 20ste-eeuwse boerderijen. De op een omgracht terrein gelegen boerderij Tweehuizerweg 14 dateert uit 1906. Het onderkelderde, dwarse eenlaags voorhuis met schilddak heeft een smal, verhoogd middeldeel met de toegang. In het dakschild zitten twee oeil de boeufs. De villaboerderijen Lindenhorst (Lage Trijnweg 46 en Huize ten Dijk (Lage Trijnweg 15) dateren uit de tweede helft van de jaren twintig en hebben beide een tweekapsschuur.