Monumenten in Nederland. Groningen

Oostwold
(gemeente Scheemda)

Wegdorp, ontstaan in de middeleeuwen aan de rand van het zogeheten schiereiland van Winschoten. De oude kerk werd in 1543 gesloopt en waarschijnlijk in 1598 herbouwd. In 1545 kwam aan de noordzijde van het dorp de nieuwe Dollarddijk gereed. Ten noorden van het dorp werd in 1635 het Koediep naar Scheemda gegraven (gedempt in 1956). De toegenomen welvaart dankzij de Dollard-inpolderingen uitte zich in 1771 met de bouw van een nieuwe kerk met pastorie, binnen een planmatige formele aanleg met enkele zichtlijnen. Ten westen daarvan ontwikkelde zich de huidige dorpskern. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het dorp uitbreidingen aan de noordwest- en de zuidoostzijde.

De Herv. kerk (Kerksingel 17) is een kruiskerk met een opengewerkte dakruiter en een kleine traptoren in de noordoosthoek, gebouwd in 1775-'76 naar model van de Noorder- of Nieuwe Kerk te Groningen. In 1882 werd de zuidelijke arm verlengd met handhaving van het poortje in Lodewijk XVI-vormen. Aan die zijde zijn toen in de binnenhoeken kleine aanbouwen tot stand gekomen. De kerkinventaris stamt uit de bouwtijd en omvat een rijkgesneden preekstoel, een doophek met lessenaar en vier overhuifde herenbanken in Lodewijk XVI-vormen. De galerij boven het tochtportaal, gedragen door gietijzeren zuiltjes,

[p. 182]

Oostwold, Herv. kerk

stamt uit 1849. De bouw van het orgel uit 1810 werd begonnen door H.H. Freytag en afgemaakt door J.W. Timpe; de kast in Lodewijk XVI-vormen is waarschijnlijk nog van de hand van B. Bekenkamp. In de dakruiter hangt een klok uit 1807, gegoten door A.H. van Bergen. Op het kerkhof bevinden zich diverse vooral 18de en 19de eeuwse grafzerken.

De pastorie is het omgrachte huis ‘Oostwold’ (Kerksingel 2), bestaand uit een imposant dwars voorhuis met tuitgevels in de vorm van een ‘Krüsselwarck’ en een aangebouwde schuur. Blijkens de stichtingsteen zijn beide gebouwd in 1771. Aan het begin van de oprijlaan naar de kerk staat een toegangshek met jugendstil-vormen uit 1907.

De Geref. kerk (Goudhoorn 8) is een kruiskerk met portiek voorzien van een zeer slanke spits. De kerk verrees in 1930 in expressionistische vormen naar plannen van B. Jager ter vervanging van een kerk uit 1899.

Woonhuizen. De eenvoudige, in opzet dubbele woning Wilhelminalaan 14 dateert volgens een stichtingssteen uit 1778. Het is een restant van de oorspronkelijk gelijksoortige bebouwing rondom het kerkhof. Hoofdstraat 21 is een statig neoclassicistisch dorpshuis uit 1878. Het ongeveer even oude, gepleisterde pand Hoofdstraat 20 is eclectisch vormgegeven.

Boerderijen. De boerderij Huningaweg 11 is een voorbeeld van het Oldambster type. De schuur met ingebouwde woning stamt uit 1850 en kreeg in 1860 een voorbouw in opdracht van O.S. Knotnerus. De in 1882 voor P.L. Toxopeus gebouwde Huningaheerd (Huningaweg 25) is een grote boerderij met dwars voorhuis en twee driezijdig gesloten erkers. De schuur is in 1959 herbouwd, de veeschuur stamt uit 1873. T.H. Knotnerus liet in 1894 de boerderij Goudhoorn 33 bouwen met dwars voorhuis en tweekapsschuur. Huningaweg 15 is een boerderij met dwars voorhuis in neorenaissance-stijl, gebouwd in 1890 voor E. Botjes. De laatstgenoemde boerderijen hebben beide een voortuin in Engelse landschapsstijl.

De voorm. molenaarswoning (Pelmolenlaan 1) is in oorsprong een sarrieshut uit het eind van de 18de eeuw. Ertegenover staat het uit 1788 stammende achtkant van de in 1966 door brand verwoeste molen.