Grijpskerk
(gemeente Zuidhorn)
Dijkdorp, ontstaan nadat in 1425 de buitendijkse Ruigewaard werd ingepolderd. De oude zeedijk werd een belangrijke verbindingsweg tussen het noorden van Groningen en Friesland. Bij de kerk - gebouwd in opdracht van een lid van de familie Grijp van de Reitsemaheerd - ontstond een nederzetting. De aanleg van de spoorlijn Groningen-Leeuwarden (1866) en de bouw van een station op enige afstand ten zuiden van het dorp zijn voor de verdere ontwikkeling van belang geweest. Het dorp werd de belangrijkste marktplaats van het Westerkwartier. Omdat het dorp in trek was bij rentenierende boeren verrezen er vanaf 1871 rentenierswoningen langs de Groningerstraatweg. In de loop van de 20ste eeuw is het dorp naar het zuiden uitgebreid.
De Herv. kerk (Kerkplein 11) is een gepleisterde eenbeukige kerk met een achtkante houten dakruiter. Nadat de 15de-eeuwse kerk in 1582 was verwoest, volgde herbouw in de jaren 1605-'12. In de dakruiter hangt een klok uit 1787, gegoten door Mammaeus Fremy. De kerk werd in 1856 naar het oosten verlengd en voorzien van een representatieve oostgevel met tweede ingang.
Tevens werd het gebouw gepleisterd. Tot de inventaris behoren een 17de-eeuwse preekstoel met het wapen van Grijpskerk en een orgel uit 1832, gebouwd door L. en J. van Dam. Op het kerkhof rond de kerk bevinden zich enkele opvallende grafmonumenten, waaronder die voor Aaltje Thomas Wiersema, die in 1832 het orgel schonk.
De
pastorie (Kerkplein 2) is een eenlaags pand met schilddak. De ongepleisterde
Grijpskerk, Notarishuis
achter- en zijgevel hebben kloostervensters. Een steen uit 1556 in de gepleisterde noordgevel herinnert aan de proost van Kusemer, die de pastorie mogelijk heeft laten bouwen.
De Doopsgez. kerk (bij Herestraat 18) is een achter de bebouwing van de Herestraat gelegen eenvoudige zaalkerk. De kerk stond oorspronkelijk in Pieterzijl en werd daar in 1892 afgebroken om in 1896 in het centraler gelegen Grijpskerk te worden herbouwd. Tot de inventaris behoren een 19de-eeuwse preekstoel en twee koperen kronen. Het gebouw is in 1995 gerestaureerd.
De kerk van de Geref. Gemeenten in Nederland (bij N. Grijpstraat 24) is een grote zaalkerk, gebouwd in 1938 naar ontwerp van H. Rots. De pastorie (N. Grijpstraat 24) dateert uit 1948.
Het voorm. raadhuis (Herestraat 50) is een fors blokvormig gebouw met een breed natuurstenen balkon boven de ingang en een ronde hoektoren. Het gebouw verrees in 1913 en vertoont Berlage-invloed en jugendstil-details.
Woonhuizen. Langs de Groningerstraatweg
Grijpskerk, Zuivelfabriek
en de Herestraat staan verschillende rentenierswoningen.
Herestraat 56 is een eclectische villa met een hoger opgetrokken middendeel, gebouwd omstreeks 1875. Uit 1890 dateert
Groningerstraatweg 64, een gepleisterde eenlaags villa met eclectische topgevel en detaillering. Ernaast staat een koetshuis uit dezelfde tijd. Het
Notarishuis (Groninger Straatweg 31) is een rijk gedecoreerd eenlaags pand met afgeschuinde hoeken, erkers en een torenvormige uitbouw met ingesnoerde vierzijdige spits. Het werd in 1911 gebouwd naar ontwerp van P. van der Wint. De gepleisterde villa
Zonnehof (Groninger Straatweg 23) verrees in 1918 naar ontwerp van K. Siekman. De reeks middenstandswoningen aan de
Kastanjelaan is in de jaren twintig gebouwd en uitgevoerd in de zogenaamde ‘Groningse stijl’, met verschillende metselverbanden en decoraties in sober expressionistische vormen.
Windmolens. De achtkante stellingkorenmolen De Kievit (Molenstraat 33) heeft een rietgedekte houten romp en bakstenen voet. De molen werd in 1899 gebouwd voor R. Kruisinga door molenmaker M. Noordewier. Hij is gerestaureerd in 1974-'75. De ten zuiden van het dorp gelegen poldermolen Westerhorner (Poelweg 9) is een riet gedekte achtkante bovenkruier op veldmuren, voorzien van een vijzel. De molen werd in 1829 gebouwd ter ontwatering van de Westerhornerpolder.
De voorm. zuivelfabriek (Kievitsweg 26) dateert oorspronkelijk uit 1889, maar werd in de loop van de tijd flink uitgebreid. Het kantoorgebouw met laag souterrain, hoge bel-etage en twee dakopbouwen dateert van omstreeks 1915. De directeurswoning (Kievitsweg
Auteursrechtelijk beschermd