Weerselo
Hoevenzwermdorp met twee kernen, bestaande uit het Stift, ontstaan uit een 12de-eeuwse benedictijnerklooster en het dorp Weerselo dat vroeger Nijstad heette. In Nijstad werd in de 18de eeuw een rooms-katholieke schuilkerk gebouwd, op de plaats waar sinds 1964 de huidige katholieke kerk staat. Pas sinds de Tweede Wereldoorlog heeft hier dorpskernvorming plaatsgevonden.
Het Stift is een kleine, tot in de 19de eeuw omgrachte dorpskern, ter plaatse van een in het midden van de 12de eeuw gesticht benedictijnerklooster. Dit klooster werd in de late middeleeuwen omgezet in een wereldlijk en hervormd stift voor adellijke dames, dat tot 1811 als zodanig heeft gefunctioneerd. Van het klooster, dat in 1523 door brand werd verwoest, resteren nog de voorm. kloosterkerk en de zandstenen waterput, die in het midden van de kloosterhof stond. De stiftdames woonden na de reformatie in afzonderlijke monumentale herenhuizen, de zogenaamde Stifthuizen.
De
Herv. kerk (Het Stift 11) is een eenbeukige, recht gesloten zaalkerk met een achtzijdige dakruiter. Het was de kloosterkerk van het in 1149 of 1150 gestichte benedictijnerklooster en tevens de parochiekerk van Weerselo. De in hoofdzaak uit onregelmatige brokken natuursteen opgebouwde muren kunnen voor een groot deel nog uit de 14de eeuw of nog vroeger dagtekenen. Het bovenste deel van de muren, de steunberen en de gewelven moeten dateren van het herstel na de brand van 1523, toen de kerk aan de westzijde ook met een travee werd ingekort. De kerk is in 1932-'35 gerestaureerd. Het interieur bevat een romaans doopvont uit omstreeks 1200, enige 16de-eeuwse priesterzerken en 17de-eeuwse stiftdameszerken - tegen de wanden overeind gezet - en een 19de-eeuws orgel van H. Knipscheer. De pastorie (Het Stift 4) is een eenlaags pand
Weerselo, Het Stift
met rieten tentdak en expressionistische elementen uit 1921.
Het voorm. raadhuis (Rudolph Wilminklaan 10) is een tweebeukig eenlaags pand in neorenaissance-trant. Het oorspronkelijk eenbeukige gebouw dateert uit 1898 en kreeg in 1921 een tweede beuk.
Scholen. De Openbare Lagere School (Het Stift 7) is in 1891 naar plannen van H.E. Zeggelink gebouwd als een drieklassige eenlaags dorpssschool. Het voorm. kleuterschooltje (Het Stift 5) dateert waarschijnlijk uit de dezelfde tijd.
Woonhuizen. Van de 17de- en 18de-eeuwse zogenoemde Stifthuizen is alleen het uit 1731 daterende herenhuis Het Stift 15 echt bewaard gebleven. Het is een breed diep pand met classicistische ingangspartij, versierd met de wapens Bentinck-Van Welvelde. Bij de restauratie in 1975 heeft men aan de rechterzijde enkele in de 19de eeuw gesloopte stifthuizen naar een 18de-eeuwse tekening herbouwd. Het Storkshuis (Het Stift 6-6A) is een eenlaags gebouw met schilddak, in 1839 gebouwd in opdracht van J.E. Stork; de aangebouwde schuur stamt uit omstreeks 1900. Het gebouw diende van 1903-'68 als postkantoor. Het Brouwershuis (Het Stift 3) is een tweebeukig eenlaags huis met schilddaken uit omstreeks 1910. Boerderijen. De Vicarie (Vicarieweg 3) is een eenbeukige vakwerkschuur uit omstreeks 1568 met houten voorschotten. De oorspronkelijke functie is onduidelijk. Stiftstraat 6 is een dwarshuisboerderij in vakwerk met op het erf een gesneden decoratieve duiventil. Potstol (Vicarieweg 2A-B) is een dwarshuisboerderij met driedaks bedrijfsgedeelte uit 1877.
Ook rond het dorp staan verschillende interessante boerderijen. Van de uit 1804 daterende langhuisboerderij Bellinkhofweg 4 zijn de achter- en zijgevels in 1931 vernieuwd. Bornestraat 30 is een langhuisboerderij met bovenkamer uit 1808, verbouwd in 1848. Op het erf staat een 19de-eeuwse vakwerkschuur. Andere langhuisboerderijen zijn Hilbertweg 4 met schuur uit 1873 en Darkman (Hilbertweg 1) uit 1895 met 19de-eeuwse schuren. De driekapsboerderij Akkerhuisweg 1 dateert uit 1915 en de tweekapsboerderij Detertweg 3 uit 1924.
Auteursrechtelijk beschermd