Monumenten in Nederland. Overijssel

Welsum
(gemeente Olst)

Hoevenzwermdorp, voor het eerst genoemd in 1295 en gelegen aan de Veluwe-zijde van de IJssel. Oorspronkelijk zou het één geheel met Olst hebben gevormd, maar doordat de IJssel zijn loop veranderde, kwam daar in de late

[p. 272]

Welsum, Woonhuis annex herberg De Brabantse Wagen

middeleeuwen een einde aan. In de kern lag de laat-15de-eeuwse havezate Hogenhof, die in het begin van de 19de eeuw werd gesloopt. Van 1807 tot 1814 hoorde deze Overijsselse enclave in Gelders gebied voor korte tijd bij Gelderland. Na de oorlog heeft zich rond de kerk een zeer bescheiden kom gevormd.

De Herv. kerk (Kerklaan 5), een zaalkerk, heeft een ingebouwde oudere toren van drie geledingen met een zadeldak. De oorspronkelijk aan drie zijden vrijstaande toren werd omstreeks 1475 gebouwd. In de toren hangt een klok uit 1560. Het schip moet in de 17de eeuw in verval zijn geraakt. In 1730 blijkt de hiervoor in de plaats gekomen houten kapel te zijn afgebrand. Nadat Welsum in 1820 een zelfstandige Hervormde gemeente werd, volgde in 1828 de bouw van een eenvoudige zaalkerk met aangebouwde consistoriekamer. Toen zijn ook de beide geveltoppen van de toren tot stand gekomen. In 1967 volgde een vrij ingrijpende restauratie. De 19de-eeuwse preekstoel is afkomstig uit Veenhuizen; het orgel werd in 1866 door Maarschalkerweert vervaardigd.

Dijkhuizen. Karakteristiek voor de langgerekte bebouwing langs de dijk zijn de dijkhuizen, waarvan het woongedeelte op dijkniveau ligt en het bedrijfs- dan wel slaapgedeelte lager. Den Bijvang (IJsseldijk 37) gebouwd in 1790 is hier een goed vooorbeeld van, evenals IJsseldijk 45 en het omstreeks 1860 gebouwde IJsseldijk 57. Het neoclassicistisch vormgegeven De Brabantse Wagen (IJsseldijk 51-51A) kwam in 1884 tot stand en is een woonhuis annex herberg annex boerderij.

Boerderijen. De hallenboerderij 't Hemelrijk (Kerklaan 2) dateert van 1856. Langs de IJsseldijk staat een aantal grote boerderijen. De Mediaan (IJsseldijk 49) is een monumentale boerderij met dwars woongedeelte in eclectische vormen, gebouwd omstreeks 1860. Ze heeft aan de voorzijde een landschappelijk aangelegde tuin. IJsseldijk 83 is een goed voorbeeld van een boerderij met hoger dwars voorhuis aan de dijk en lager bedrijfsgedeelte. Ze werd in 1890 voor spekslager A.M. Voorhorst gebouwd.

Windmolen ‘Houdt Braef Stant’ (IJsseldijk 65) is een achtkante, met riet gedekte stellingkorenmolen op bakstenen onderstuk en bakstenen voet, gebouwd in 1856 en in 1866 voorzien van een nieuwe bovenas. Hij is gerestaureerd in 1963.